نگاره از سلطان محمد- شاهنامه شاه طهماسبی
هفت خوان- خوان یکم
داستان را با صدای محسن مهدی بهشت از اینجا بشنوید
خوان یکم
جنگ رخش با شیر
1158 | برون آمد آن پهلو ، از نیمروز ؛ | همی رفت ،شادان رخ و دلفروز. |
دو روزه به یک روز بگذاشتی ؛ | شبِ تیره را روز پنداشتی . | |
1160 | بر این سان، همی رخشِ پوینده راه | شتابنده روز و شبانِ سیاه. |
تنش چون خورش خواست، بر پشت بور، | یکی دشت پیش آمدش، پر ز گور . | |
یکی رخش را تیز بنمود ران ؛ | سبک شد عِنان و رِکیبش گران . | |
کمند و تگِ رخش و رستم سوار ! | نیابد از او دام و دد زینهار . | |
کمندِ کَیانی بیانداخت شیر؛ | به حلقه در آورد گورِ دلیر. | |
1165 | ز پیکانِ تیر آتشی برفروخت ؛ | بر او،خار و خاشاک چندی بسوخت . |
بر آن آتش، آن گور بریانش کرد ، | از آن پس که بی پوست و بی جانش کرد . | |
بخورد و بینداخت ز او استخوان ؛ | همین بود دیگ و همین بود خوان. | |
لگام از سرِ رخش برداشت ،خوار ؛ | گیا دید و بگذاشت در مرغزار . | |
یکی نیستان بستر ِخواب ساخت؛ | درِ بیم را جایِ ایمن شناخت. | |
1170 | در آن نیستان، بیشۀ شیر بود ، | که پیلی نیارستی آن نَی پَسود . |
چو یک پاس بگذشت، درٌنده شیر | به سویِ کُنام ِخود آمد، دلیر. | |
برِ نَی، یکی پیلتن خفته دید؛ | به پیشش، یکی شیر آشفته دید. | |
«نخست اسپ را -گفت :باید شکست ؛ | چو خواهم، سوارم خود آید به دست». | |
سویِ رخشِ رخشان بیامد دمان | چو آتش بجوشید رخش آنزمان | |
1175 | دو دست اندر آورد و زد برسرش | همان تیز دندان به پشت اندرش |
همی زدش بر خاک، تا خاک پاره کرد ؛ | ددی را چنان، خوار و بیچاره کرد . | |
چو بیدار شد رستم تیز چنگ ، | جهان دید بر شیر تاریک و تنگ ، | |
چنین گفت با رخش کای هوشیار ! | که گفتت که" با شیر کن کارزار ؟" | |
اگر کشته گشتی تو در چنگِ اوی ، | مر این گرز و این مغفر کینه جوی ، | |
1180 | چگونه کشیدی به مازندران ، | کمند و کمان تیر و گرزِ گران ؟ |
سرم گر ز خواِب خوش آگه شدی ، | تو را رزم با شیر کوته شدی ». | |
چو خورشید برزد سر از تیره کوه ، | تهمتن زخوابِ خوش آمد ستوه. | |
زیزدان نیکی دِهِش کرد یاد؛ | رخ رخش بسترد و زین برنهاد. |
واژه ها
1158:پهلو: در معنی پهلوان و دلاور است
نیمروز :نام دیگر سیستان
نیمروز به معنی جنوب است و سیستان بدان روزی بدین نام خوانده شده است که از سرزمینهای جنوبی ایران است.
1161:بور: رخش
1162: یکی رخش را تیز بنمود ران:یعنی رستم رانش را به رخش می فشارد و رخش تندتر می تازد
1164-شیر استعاره آشکار از رستم
1171- پاس: یک هشتم شبانه روز
دماوند در دهم اردیبهشت 1390- عکس از اینجا
داستان را از اینجا بشنوید(فلورا)
پیغام کاوس به زال و رستم
1106 | از آن پس جهانجویِ خسته جگر | برون کرد گردی ، چو مرغی بِپَر. |
سوی زاولستان فرستاد زود، | به نزدیکِ دستان چنان کِم شنود . | |
بگفتش که:«بر من چه آمد،ز بخت | به گرد اندر آمد سرِ تاج و تخت : | |
«درِ گنج و آن لشکرِ نامدار، | بیاراسته چون گل اندر بهار، | |
1110 | همه چرخِ گردان به دیوان سپرد، | تو گویی که باد اندر آمد؛ ببرد. |
کنون، چشم شد تیره و خیره بخت ؛ | نگونسار گشته سرِ تاج و تخت . | |
چنین خسته در چنگِ آهرمنم؛ | همی بگسلد، زار، جان از تنم. | |
چو از پندهای تو یاد آورم، | همی از جگر سردباد آورم. | |
نرفتم به فرمانِ تو، هوشمند؛ | زکَمٌی خِرَد، بر من آمد گزند، | |
1115 | اگر تو نبندی بدین بد میان، | همه سود را مایه باشد زیان». |
چو پوینده نزدیکِ دستان رسید، | بگفت آنچه دانست و دید و شنید. | |
چو بشنید، بر تن بدرٌید پوست؛ | ز دشمن نهان داشت این، هم ز دوست . | |
به روشن دل، از دور بدها بدید، | که بر وی ز گردون چه خواهد رسید. | |
به رستم چنین گفت دستانِ سام، | که:« شمشیر کوتاه شد، در نیام. | |
1120 | نشاید کز این پس چمیم و چریم؛ | و گر خویشتن، تاج را، پروریم؛ |
که شاهِ جهان در دَمِ اژدهاست؛ | بر ایرانیان بر، چه مایه بلاست ! | |
همی رخش را کرد بایدت زین . | بخواهی، به تیغِ جهان بخش، کین . | |
همانا که از بهرِ این روزگار ، | تورا پرورانید آموزگار . | |
نشاید، بدین کارِ آهِرمنی ، | که آرام جویی، اگر دَم زنی . | |
1125 | دلت را، بر این کار بر، سخت کن؛ | سر از خواب و اندیشه پَردَخت کن . |
هرآنکس که چشمش سنان تو دید . | به تن در، روانش کجا آرمید . | |
اگر جنگِ دریا کنی، خون شود ؛ | از آوازِ تو، کوه هامون شود. | |
نباید که ارژنگ و دیوِ سپید ، | به جان، از تو دارند هرگز امید. | |
برو؛ گردنِ شاهِ مازندران، | همه خُرد بشکن، به گرزِ گران». | |
1130 | چنین گفت رستم، به پاسخ که:« راه | دراز است؛ من چون شوم، کینه خواه ؟» |
«از این پادشاهی بدان- گفت زال : | دو راه است؛ هر دو به رنج و وبال؛ | |
یکی زین دو راه آنکه کاوس رفت ؛ | دگر کوه و بالا، به رفتن، دو هفت . | |
تو را شیر و دیو آید و تیرگی؛ | بماند دو چشم اندر آن « خیرگی . | |
تو کوتاه بگزین؛ شگفتی ببین، | که یار تو باشد جهان آفرین. | |
1135 | اگر چه بِرَنج است، هم بگذری؛ | پیِ رخشِ فرٌخ بر او بسپری. |
شب تیره تا برکشد تابناک ، | نیایش کنم پیشِ یزدانِ پاک ؛ | |
مگر باز بینم بر و یالِ تو ! | همان تیغ زن چنگ و گوپال تو! | |
و گر هوش تو نیز بر دستِ دیو | برآید، به فرمانِ گیهان خدیو، | |
تواند کسی از تو این بازداشت؟ | چنانچون گذارد، بباید گذاشت. | |
1140 | نخواهد همی ماند ایدر کسی؛ | بخوانند، اگر چه بماند بسی. |
کسی کو جهان را به نامِ بلند | گذارد، به رفتن نباشد نِژند». | |
چنین گفت رستم به فرٌخ پدر، | که:« من بسته دارم به فرمان کمر؛ | |
ولیکن به دو.خ چمیدن به پای ، | بزرگان پیشین ندیدند رای. | |
هنوز از تنِ خویش نابوده سیر، | نیاید کسی پیشِ درٌنده شیر . | |
1145 | کنون من کمر بسته و رفته گیر ؛ | نخواهم جز از دادگر دستگیر. |
تن و جان فدایِ سپهبد کنم ؛ | طلسم و دلِ جاودان بشکنم. | |
هرآن کس که زنده است از ایرانیان ، | بیارم؛ ببندم کمر بر میان . | |
نه ارژنگ مانم، نه دیوِ سپید ؛ | نه سنجه، نه کولادِ غندی، نه بید. | |
به نامِ جهان آفرین یک خدای ، | که رستم نگرداند از رخش پای . | |
1150 | مگر دست ارژنگ بسته چو سنگ ، | نهاده بر گردن برش پالهنگ؛ |
سر و مغز کٌولاد در زیرِ پای ؛ | پی رخش برده یکایک ز جای ». | |
به بر در، گرفتش ؛برافراخت یال | فراوان بر او آفرین خواند زال. | |
بیامد به رخش اندر آورد پای | رخش رنگ بر جای و هم دل به جای | |
بیامد پر از آب رودابه روی؛ | همی زار بگریست، دستان بر اوی . | |
1155 | به پَدرود کردنش رفتند پیش ؛ | که دانست کِش باز ببینند بیش؟ |
زمانه بر این سان همی بگذرد ؛ | پی اش مردِ دانا همی بشمرد . | |
هر آن روز کان بر تو بر برگذشت . | تنت از بدِ گیتی آزاد گشت . | |
معنی واژه ها
1106-جهانجوی: کاوس
بِپٌر:دارای پر
1107- چنان کِم شنود:چنان که شنودم
1112-آهرمن: دیو سپید
1116: این بیت داستان را بسیار کوتاه کرده و پیک به زابلستان می رسد
در بیت 1117:دریدن پوست بر تن ،در بیت 1119:کوتاه شدن شمشیر در نیام و در بیت 1121:در دم اژدها بودن تمثیلی از رنج و بی تابی بسیار وشور وشتاب برای نبرد
1126- اگر:یا
1125- پردخت کن :تهی کردن
1140-بخوانند:فراخواننده خداوند است
1143- دوزخ: مازنران
1144- نباید کسی پیش درنده شیر:بی پروا خطر کردن
1146- سپهبد: کاوس
1148-کولادغندی و بید ازنگهبانان کاوس
1149-رستم نگرداند از رخش پای :پیاده نشدن و نیاسودن
1151- یکایک:یکسره
1153- به رخش اندر پای :رهسپار شدن
1155- بیش: دیگر بار