داستان را از اینجا بشنوید(پروانه)
رفتن کاوس به مازندران
1037 | چو زالِ سپهبَد زِ پهلَو برفت، | دُمادُم سپه روی بنهاد تفت. |
به توس و به گودرز فرمود شاه، | کشیدن سپه، سر نهادن به راه. | |
چو شب روز شد، شاه و جنگاوران | نهادند سر سویِ مازندران. | |
1040 | به میلاد بسپرد ایران زمین، | کلید در ِگنج و گاه و نگین. |
بدو گفت:« اگر دشمن آید پدید، | تو را تیغِ کینه بباید کشید. | |
ز هر بد، به زال و به رستم پناه، | که پشتِ سپاهند و زیبایِ گاه». | |
دگر روز، برخاست آوایِ کوس؛ | سپه را همی راند گودرز و توس. | |
همی رفت کاوس لشکر فروز؛ | بزد گاه، بر پیشِ کوه اسپروز. | |
1045 | به جایی که پنهان شود آفتاب، | بدان جایگه ساخت آرام و خواب؛ |
کجا جای دیوانِ دُژخیم بود؛ | بدان جایگه، پیل را بیم بود. | |
بگسترد زربفت بر مِیشسار؛ | هوا پر ز بویِ میِ خوشگوار. | |
همه پهلوانانِ فرخنده پی | نشستند ،در پیش کاوس کی، | |
همه شب، می و مجلس آراستند؛ | به شبگیر کز خواب برخاستند، | |
1050 | پراگنده، نزدیک شاه آمدند؛ | کمر بسته و با کلاه آمدند. |
بفرمود پس گیو را شهریار، | دوباره گزیدن ز لشکر هزار؛ | |
کسی کو گراید به گرز ِگران؛ | گشایندۀ شهرِ مازندران؛ | |
«هر آن کس که بینی ز پیر و جوان، | تنی کُن که او را نباشد روان؛ | |
وز او، هرچه آباد بینی، بسوز؛ | شب آور هرآنجا که باشی، به روز. | |
1055 | چنین، تا به دیوان رسد آگهی، | جهان کن سراسر ز جادو تهی». |
کمر بست و رفت از درِ شاه گیو؛ | ز لشکر، گزین کرد گُردانِ نیو. | |
بشد تا درِ شهرِ مازندران؛ | ببارید شمشیر و گرزِ گران. | |
زن و کودک و مردِ با دستوار، | نیافت، از سرِ تیغِ او، زینهار. | |
همی سوخت و غارت همی کرد شهر؛ | بپالود، بر جایِ تریاک، زهر. | |
1060 | یکی چون بهشتِ برین شهر دید؛ | که چون او نبُد دیده، تا دهر دید. |
به هر کوی و برزن ،فزون از هزار، | پرستارِ با طوق و با گوشوار. | |
پرستنده ز این بیشتر با کلاه؛ | به چهره، به کردار تابنده ماه. | |
به هر جای گنجی برآگنده زر؛ | به یک جای، دینار و دیگر، گهر. | |
بی اندازه، گِرد اندرش، چارپای؛ | بهشتی است گفتی هم ایدون به جای. | |
1065 | به کاوس بردند از آن آگهی، | از آن خرٌمی جای و آن فرٌهی. |
همی گفت:« خرٌم زیاد آن که گفت | که مازندران را بهشت است جفت! | |
همه شهر گویی مگر بت پرست، | ز دیبای چین، بر گل آذین ببست. | |
بتان بهشتند گویی دُرُست؛ | به گلنارشان، روی رضوان بشُست». | |
چو یک هفته بگذشت، ایرانیان | ز غارت گشادند یکسر میان. | |
1070 | خبر شد بر شاهِ مازندران، | دلش گشت پر درد و سر شد گران. |
ز دیوان، به پیش اندرش، سنجه بود؛ | که جان و تنش ز آن سخن رنجه بود. | |
بدو گفت:« رو نزد دیوِ سپید؛ | چنان رو که بر چرخِ گردنده، شید. | |
بگویش که:" آمد به مازندران، | به غارت از ایران سپاهی گران. | |
جهانجوی کاوسشان پیشرو؛ | یکی لشکری جنگسازانِ نو. | |
1075 | کنون گر نباشی تو فریادرس، | نبینی به مازندران نیز کس:"». |
برفت او به نزدیکِ آن جنگ ساز؛ | بگفت آنچه بشنید از آن سرفراز. | |
چنین داد پاسخش دیو سپید، | که:« زود آمدن شاه را ده نوید؛ | |
بیایم کنون، با سپاهی گران؛ | ببرٌم پیِ او، ز مازندران». | |
برآمد چو ابری سیه، با سپاه؛ | جهان کرد، چون رویِ زنگی، سیاه. | |
1080 | چو دریایِ قار است، گفتی، جهان؛ | همه روشناییش گشته نِهان. |
یکی خیمه ای زد سیه تر ز قیر؛ | سیه شد جهان؛ چشمها خیر خیر؛ | |
وز ایشان فراوان تبه کرد نیز؛ | نبود از بدِ بخت مانیده چیز. | |
چو بگذشت شب روز نزدیک شد، | جهانجوی را چشم تاریک شد. | |
ز لشکر، دو بهره شده تیره چشم؛ | سرِ نامداران شده پر ز خشم. | |
1085 | چو تاریک شد چشمِ کاوس شاه، | بد آمد ز کردارِ او بر سپاه. |
همه گنج تاراج و لشکر اسیر؛ | جوان دولت تیز برگشت پیر. | |
همان داستان یاد باید گرفت، | که خیره بماند شگفت از شگفت | |
سپهبد چنین گفت چون دید رنج | که ذستور بیدار بهتر ز گنج | |
به سختی چو یک هفته اندر کشید | نیامد همی روشنایی پدید | |
1090 | به هشتم، بغرید دیو سپید، | که:« ای شاهِ بی بر، به کردارِ بید! |
همی برتری را، بیاراستی؛ | چراگاهِ مازندران خواستی. | |
همی نیروی خویش را پیلِ مست، | ندارد ، نگردد از او مور پست. | |
چو با تاج و با تخت نشکیفتی، | خرد را بدین گونه بفریفتی. | |
کنون آنچه اندر خوری، کار تُست؛ | دلت یافت آن آرزوها که جُست». | |
1095 | از آن نرٌه دیوان خنجر گزار، | گزین کرد جنگی ده و دو هزار. |
برایرانیان بر، نگهدار کرد؛ | سر ِسرکشان پر ز تیمار کرد. | |
خورش دادشان لختکی از سبوز؛ | بدان تا گذارند روزی به روز؛ | |
وز آن پس، همه گنج شاه و سپاه، | چه از تاج یاقوت و پیروزه گاه، | |
سپرد آنچه دید، از کران تا کران، | به ارژنگ، سالارِ مازندران؛ | |
1100 | « برِ شاه بر- گفت و او را بگوی، | که:" کامت برآمد؛ بهانه مجوی؛ |
که شاه و دلیرانِ ایران سپاه | نه خورشید بینند روشن، نه ماه. | |
به کشتن نکردم، بر او بر ،نهیب، | بدان تا بداند فراز از نشیب. | |
به زاری و سختی برآیدش هوش؛ | کسی نیز ننهد، بر این کار، گوش"». | |
1104 1105 | چو ارژنگ بشنید گفتارِ اوی، همی رفت با لشکر و خواسته؛ | به مازندران شاه، بنهاد روی. اسیران و اسبانِ آراسته. |
1036-پهلو: شهر آبادانی 1042- زیبا: زیبنده 1046-دُژخیم: بدنهاد 1047- میشسار: 1052- شهر: کشور 1059-بپالوده: تراواندن و بیرون ریختن 1067- دیبای چین: روی سپید گل: گونۀ سرخ و شاداب 1071- سنجه: یکی از دیوان مازندران 1079-:زنگی: سیاهپوست 1083-جهانجوی: کاوس 1081- سر نامداران- کاوس 1088- دستور: وزیر 1097- سبوز: سبوس 1099-ارژنگ: نام دیو |
همی رفت،پیش اندرون، زالِ زر؛ | پسِ او، بزرگانِ زرٌین کمر. | |
985 | چو کاوس را دید دستانِ سام | نشسته بر اورنگ بر، شادکام، |
به کَش کرده دست و سرافگنده پست، | همی رفت تا جایگاهِ نشست. | |
چنین گفت:«کای کدخدای جهان! | سرافرازتر مهتر، اندر مِهان. | |
چو تو تخت نشیند و افسر ندید؛ | نه چون تختِ تو چرخِ گردان شنید. | |
همه سال، پیروز بادی و شاد! | سرت پر زِ دانش، دلت پر زِ داد! | |
990 | شهِ نامبردار بنواختش؛ | برِ خویش، بر تخت بنشاختش. |
بپرسیدش از رنجِ راهِ دراز، | زِ گُردان و از رستم سرفراز، | |
چنین گفت مر شاه را زالِ زر، | که:« نوِشه بزی، شاد و پیروز گر! | |
همه شاد و روشن، به بخت تواند؛ | برافراخته سر، به تختِ تواند». | |
از آن پس، یکی داستان برگشاد؛ | سخن های شایسته را درگشاد؛ | |
995 | که: «بر سر، مرا، روز چندی گذشت؛ | سپهر از برِ خاکِ تیره بگشت. |
منوچهر شد ز این جهانِ فراخ، | وز او ، ماند ایدر بسی گنج و کاخ. | |
همان زَو اَبا نوذرو کیقَباد؛ | چه مایه بزرگان که داریم یاد! | |
اَبا لشگر گُشن و گُندآوران، | نکردند آهنگِ مازندران؛ | |
که آن خانۀ دیو افسونگر است؛ | طلسم است و بند است و جادوپرست. | |
1000 | مر آن را، به شمشیر،نتوان گشاد؛ | مده روز و رنج و دِرَم را به باد. |
هم آن را به نیرنگ نتوان شکست؛ | به گنج و به دانش نیاید به دست. | |
همایون ندارد کَس، به آنجا شدن؛ | وز ایدر؛ کنون رای ِ رفتن زدن. | |
سپه را بدان سو نباید کشید؛ | زشاهان،کَس این رای هرگز ندید. | |
گر این نامداران تو را کهترند، | چو تو بندۀ دادگر داورند. | |
1005 | تو از خون ِ چندین سرِ نامدار، | زِ بهرِ فزونی درختی مکار، |
که بار و بلندیش نَفرین بود | نه آیین شاهانِ پیشین بُوَد». | |
چنین پاسخ آورد کاوس باز: | «کز اندیشۀ تو نی ام بی نیاز؛ | |
ولیکن مرا از فریدون و جم، | فزون است مردی و فرٌ و درم. | |
همان از منوچهر و از کیقباد، | که مازندران را نکردند یاد، | |
1010 | سپاه و دل و گنج، افزونتر است؛ | مرا زیر شمشیرِ تیز، اندر است. |
چو بر دانشی شد گشاده جهان | به آهن، چه داریم گیتی نِهان. | |
شوَمشان یکایک به راه آورم؛ | سرانشان زِ پروین به چاه آورم. | |
اگر کَس نمانم به مازندران، | وگر بر نهم باژ و ساوِ گران. | |
چنان زار و خوارند بر چشم من، | چه جادو چه مردان آن انجمن. | |
1015 | به گوش تو آید خود این آگهی ، | کز ایشان شود رویِ گیتی تهی. |
تو با رستم،ایدر، جهاندار باش؛ | نگهبان ایران و بیدار باش. | |
جهان آفریننده یار من است؛ | سرِ نرٌه دیوان شکار من است. | |
گر ایدون که یارم نباشی به جنگ، | میفزای ما را، بدین در، درنگ». | |
چو از شاه بشنید زال این سَخُن | ندید ایچ پیدا سرش را زِ بُن | |
1020 | بدو گفت:«شاهیٌ و ما بنده ایم؛ | به دلسوزگی با تو گوینده ایم. |
اگر داد گویی همی یا ستم، | به رای تو باید زدن گام و دَم. | |
از اندیشه، من دل بپرداختم؛ | سخن هر چه دانستم انداختم. | |
نه مرگ از تنِ خویش بتوان سپوخت؛ | نه چشم جهان کس، به سوزن بدوخت. | |
به پرهیز، هم کَس نجست از نیاز؛ | جهانجوی از این سه نیابد جواز. | |
1025 | رَوشن جهان بر تو فرخنده باد! | مبادا که پند من آیدت یاد! |
پشیمان مبادی زِ کردار خویش! | به تو باد روشن، دل و دین و کیش!» | |
سبک، شاه را زال پَدرود کرد؛ | دل، از رفتنِ شاه، پر دود کرد. | |
برون آمد از پیشِ کاوس شاه، | شده تیره بر چشم او هور و ماه. | |
برفتند با او بزرگانِ نیو، | چو توس و چو گودرز و بهرام و گیو. | |
1030 | به زال آنگهی گیو گفت:«از خدای، | همی خواهم آن کو بُوَد رهنمای. |
به جایی که کاوس را دسترس | نباشد، نداریم او را به کَس. | |
ز تو دور بار آز و مرگ و نیاز! | مباداد به تو دستِ دشمن دراز! | |
به هر سو که آییم و بیم و رویم، | جز از آفرینت سخن نشنویم. | |
پس از کردگار جهان آفرین، | به تو دارد اومید ایران زمین. | |
1035 | زِ بهرِ گَوان رنج برداشتی؛ | چنین راهِ دشخوار بگذاشتی». |
سراسر گرفتندَش اندر کنار؛ | رهِ سیستان را بر آراست کار. |
واژه نامه
986- به کش کرده دست و سرافکنده پست: کنایه های فعلی ایما از بزرگداشت و احترام
992- نوشه: جاوید و بی مرگ
993- برافراخته سر: نازان و ارجمند
994- در گشاد:آغاز نهادن
995- گشتن سپهر:سپری شدن روزگار
998- گُشن
گُندآوران
999- بند-:نیرنگ و افسون
جادو پرست: جادوگر- پرستیدن در شاهنامه ، ورزیدن و به انجام رساندن است.
1004- داور: کنایه ایما از آفریدگار که کردارهای نیک و بد بندگان را می سنجد و آنان را کیفر و پاداش می دهد.
1011-دانشی:دانشور -دانا
آهن : ابزار آهنین
نهان: نهان داشتن - فرو گذاشتن
1012-به راه آورم:از گمراهی رهانیدن
پروین: خوشۀ پروین-بلندی- پروین نماد بلندی-سرانشان زپروین به چاه آورم: از بلندی و ارجمندی به خواری و پستی بردن
1013-:اگر: در اینجا به معنی یا
ساو: باج و خراج
1023- سپودخت: دور گردانیدن
نه مرگ از تن خویش بتوان سپوخت/ نه چشمِ جهان کس، به سوزن ، بدوخت.
آدمی با هیچ ترفند . نیرنگی ، نمی تواند خویشتن را از چشمِ جهان نهان بدارد.
1027- پردود کردن:نگرانی و اندوه
1028-شده تیره بر چشم او هور و ماه: رنج و درد بسیار
1031- کَس نداشتن: به هیچ گرفتن و آدمی نشمردن
1036- را در اینجا به معنی برای
داستان را از اینجا گوش کنید(فلورا)
پادشاهی کیکاوس
886 | درختِ برومند چون شد بلند، | گر ایدون که آید بر او بر گزند، |
شود برگ پژمرده و بیخ سست، | سرش سویِ پستی گراید درست. | |
چو از جایگه بگسلد پایِ خویش، | به شاخِ نو آیین دهد جایِ خویش؛ | |
مر او را سپارد گل و برگ و باغ؛ | بهاری به کردار روشن چراغ. | |
890 | اگر شاخِ بد خیزد از بیخِ نیک، | تو با بیخ، تندی میاغاز، وِیک. |
پدر چون به فرزند مانَد جهان، | کند آشکارا بر او بر نهان، | |
گر او بفگند فرٌ و نامِ پدر، | تو بیگانه خوانش، مخوانش پسر. | |
گر او گم کند راهِ آموزگار، | سَزد گر جفا بیند از روزگار. | |
چنین است رسم سرای کَهُن | سرش هیچ پیدا نبینی ز بُن. | |
895 | چو رسم بدش باز یابد کسی، | نخواهد که مانَد بدو دربسی. |
چو کاوس بگرفت گاهِ پدر، | مر او را جهان بنده شد سر به سر. | |
ز هر گونه ای گنجِ آگنده دید، | جهان سر به سر پیش خود بنده دید. | |
همان تخت و هم طوق و هم گوشوار؛ | همان تاجِ زرٌین، زبرجد نگار. | |
همان تازی اسپاِن آگنده یال؛ | به گیتی، ندانست خود را همال. | |
900 | چنان بُد که در گلشنِ زرنگار، | همی خورد روشن میِ خوشگوار. |
یکی تختِ زرٌین؛ بلورینش پای؛ | نشسته، بر او بر، جهان کد خدای. | |
ابا پهلوانانِ ایران به هم، | همی رای زد شاه بر بیش و کم. | |
چو رامشگری، دیو زی پرده دار | بیامد که خواهد بر شاه بار. | |
چنین گفت:« کز شهرِ مازندران، | یکی خوشنوازم، ز رامشگران. | |
905 | اگر درخورم بندگی شاه را، | گشاید برِ تختِ او راه را». |
برفت از پسِ پرده سالارِ بار؛ | خرامان بیامد برِ شهریار. | |
بگفتش:« سراینده ای بر در است، | ابا بربط و نغز رامشگر است». | |
بفرمود تا پیشِ او خواندند؛ | درون رفت و در پیش، بنشاندند. | |
به بربط، چو بایست، بر ساخت رود؛ | بر آورد مازندرانی سرود، | |
910 | که:« مازندران، شاه را، یاد باد! | همیشه بر و بومش آباد باد! |
که در بوستانش همیشه گل است؛ | به کوه اندرون، لاله و سنبل است. | |
هوا خوشگوار و زمین پرنگار؛ | به گرم و به سردش، همیشه بهار. | |
نوازنده بلبل به باغ اندرون؛ | گرازنده آهو به راغ اندرون. | |
همیشه نیاساید از جست و جوی؛ | همه ساله هرجای رنگ است و بوی | |
915 | گلاب است گویی به جویش روان؛ | همی شاد گردد ز بویش روان. |
دی و بهمن و آذر و فورَدین، | همیشه پر از لاله بینی زمین. | |
همه ساله، خندان لبِ جویبار؛ | به هر جای، بازِ شکاری به کار. | |
سراسر، همه کشور آراسته، | ز دیبا و دینار، وز خواسته. | |
بتانِ پرستنده با تاجِ زر؛ | همه نامداران به زرین کمر». | |
920 | چو کاوس بشنید از او این سَخُن، | یکی تازه اندیشه افگند بُن. |
دل رزم جویش ببست اندر آن | که لشکر کشد سوی مازندران. | |
چنین گفت با سرفرازانِ رزم، | که:« ما سرنهادیم یکسر به بزم. | |
اگر کاهلی پیشه گیرد دلیر، | بگردد بر او دشمن پست چیر. | |
من، از جمٌ و ضحٌاک و از کیقباد، | فزونم به بخت و فزونم به داد. | |
925 | فزون بایدم زآنِ ایشان هنر؛ | جهانجوی باید سرِ تاجور». |
سخن چون به گوشِ بزرگان رسید، | از ایشان، کس این رای فرخ ندید. | |
همه زرد گشتند و پُرچین بُروی؛ | کسی جنگِ دیوان نکرد آرزوی. | |
کسی راست پاسخ نیارَست کرد؛ | نهانی، بُدیشان غم و بادِ سرد. | |
چو توس و چو گودرزِ گشواد گیو ؛ | چو خُرٌاد و گرگین و شاپورِ نیو، | |
930 | به آواز، گفتند:« ما کهتریم؛ | زمین جز به فرمان تو نسپرَیم». |
وز آن پس، یکی انجمن ساختند؛ | ز گفتار او، دل بپرداختند. | |
نشستند و گفتند یک با دگر، | که:« از بخت، مارا چه آمد به سر! | |
اگر شهریار این سخنها که گفت | به می خوردن اندر، نخواهد نهفت، | |
ز ما و از ایران بر آمد هلاک؛ | نماند، بر این بوم و بر ،آب و خاک؛ | |
935 | که جمشیدِ با تاج و انگشتری، | به فرمانِ او مرغ و دیو و پری، |
زمازندران یاد هرگز نکرد؛ | نجُست از دلیرانِ دیوان نبرد. | |
فریدون پر دانش و پر فسون، اگر شایدی بردن این بَد سر، | همین را روانش نبُد رهنمون. به مردیٌ و گنج و به نام و هنر، | |
بُدی چاره گر جانِ هرکس بدین | که این بَد بگردد ز ایران زمین». | |
940 | چنین گفت پس توس با مهتران، | که:« ای رزم دیده دلاور سران! |
مر این بند را چاره، اکنون،یکی است؛ | بسازیم و این کار دشوار نیست. | |
هیونی تکاور برِ زالِ سام، | بباید فرستاد و دادن پیام، | |
که:گر گِل به سر داری،اکنون مشوی؛ | یکی تیز کن مغز و بنمای روی"؛ | |
مگر کو گشاید یکی پندمند | سخن، بر دلِ شهریار بلند! | |
945 | بگوید که:" این، اهرمن داد یاد؛ | درِ دیو هرگز نباید گشاد"؛ |
مگر زالش آرَد از این گفته باز! | وگرنه، سرآید نشیب و فراز». | |
سخنها ز هرگونه بر ساختند؛ | هَیونی تگاور برون تاختند. | |
دونده همی تاخت تا نیمروز؛ | چو آمد برِ زالِ گیتی فروز، | |
چنین داشت از نامداران پیام، | که:«ای نامور، با گهر پورِ سام! | |
950 | یکی کار پیش آمد اکنون شگفت، | که از یادش اندازه نتوان گرفت. |
بدین کار گر تو نبندی کمر، | نه تن ماند ایدر، نه بوم و نه بر. | |
یکی شاه را بر دل اندیشه خاست؛ | بپیچیدش آهِرمَن از راهِ راست. | |
به رنجِ نیاکانش، از باستان، | نخواهد همی بود همداستان. | |
همی گنجِ بی رنج بگزایدش؛ | همی گاهِ مازندران بایدش. | |
955 | اگر هیچ سر خاری از آمدن،، | سپهبَد همی زود خواهد شدن. |
همه رنجِ تو داد خواهد به باد، | که برُدی، به آغاز، با کیقَباد. | |
تو، با رستمِ شیر ناخورده سیر، | میان را ببستی چو شیرِ دلیر؛ | |
کنون آن همه باد شد، پیش اوی؛ | بپیچید جانِ بد اندیشِ اوی». | |
چو بشنید دستان، بپیچید سخت؛ | که شد زرد برگِ کَیانی درخت. | |
960 | همی گفت:«کاوس خودکامه مَرد، | نه گرم آزموده، ز گیتی، نه سرد. |
کسی کو بُوِد در جهان پیشگاه | بر او بگذرد سال و خورشید و ماه، | |
که مانده است کز تیغِ او در جهان، | نلرزید یکسر کِهان و مهان؟ | |
نباشد شگفت ار به من نگرود؛ | شوم خسته، گر پند من نشنود؛ | |
ور این رنج آسان کنم بر دلم، | از اندیشۀ شاه دل بگسلم، | |
965 | نه از من پسندد جهان آفرین، | نه شاه و نه گُردان ایران زمین. |
شوم؛گویمش هرچه دانم زپند ؛ | ز من گر پذیرد بُوَد سودمند؛ | |
وگر تیز گردد، گشاده است راه؛ | تهمتن هم ایدر بُوَد با سپاه». | |
پر اندیشه بود، آن شبِ دیریاز؛ | چو خورشید بنمود تاج از فراز، | |
کمر بست و بنهاد سر سوی شاه؛ | بزرگان برفتند با او به راه. | |
970 | خبر شد به توس و به گودرز و گیو؛ | به بهرام و گرگین و رُهٌامِ نیو، |
که:« دستان به نزدیکِ ایران رسید؛ | درفشِ همایونش آمد پدید». | |
پذیره شدندش سرانِ سپاه، | سری کو کَشد پهلوانی کلاه. | |
چو دستانِ سام اندر آمد به تنگ، | پیاده شدندش همه بیدرنگ. | |
بر او، سرکشان آفرین خواندند؛ | سویِ شاه با او همی راندند. | |
975 | بدو گفت توس:«ای گَوِ سرفراز! | کشیدی چنین رنجِ راهِ دراز؛ |
ز بهرِ بزرگانِ ایران زمین، | بر آسایش این رنج کردی گُزین. | |
همه سر به سر، نیکخواه توایم؛ | ستوده، به فرٌ کلاهِ تو ایم». | |
بدان نامداران چنین گفت زال، | که:«هرکس که او را نفرسود سال، | |
همه پندِ پیرانش آید به باد؛ | از آن پس، دهد چرخِ گردانش داد. | |
980 | نشاید که گیریم از او پند باز؛ | که از پندِمان نیست او بی نیاز |
ز پند و خِرَد گر بگردد سرش، | پشیمانی آید ز گیتی برش». | |
به آواز گفتند:« ما با تویم، | ز تو بگذرد، پندِ کس نشنویم. | |
همه یکسره، نزدِ شاه آمدند؛ | برِ نامور تاج و گاه آمدند. | |
واژه نامه
886-درخت برومند: کیقباد
878- شاخ نو: آیین: کیکاوس
890: ویک: وای بر تو
892-امروز با این مثل پسر کو ندارد نشان از پدر/ تو بیگانه خوانش، مخوانش پسر
898- زبرجد:گوهری سبزفام -گونه ای از زمرد
899-آگنده یال: نیرومند - فربه
901: جهان کدخدای:کاوس
903-زی:به سوی
بار: آمدن به نزد شاه
904- مازندران- مازنه در اوستا- به مازندران طبرستان نیز می گفتند- طبرستان- تپورستان-سرزمین تپور(یکی از تیره هایی که در این سرزمین می زیسته اند)
909-چو بایست: بدان سان که بایسته بود
رود:زه و تاری که بر سازها می کشند
بربط: نوعی ساز
912: به گرم کنابه ای ایما از تابستان و به سرد از زمستان
916: دی: از ستاک دا به معنی دادن و آفریدن
آذر:در پهلوی آتور به معنی آتش
917-لب:کرانه
918-خواسته: دارایی
919- پرستنده:خدمتگزار
922- سرنهادن: فرمان بردن
925-هنر من باید از ایشان بیشتر باشد و تاجور باید به سر جهانجوی باشد
927- پرچین بروی:اندوه بسیار
بروی: ابرو
928-بُدیشان:آنان را بُد
931- پرداختن دل:اندوه و رنج بسیار- امروزه:خالی شدن دل
942- هیونی تگاور: پیک هیون سوار
هیون: اسب یا شتر بزرگ
943- نشستن گل به سر: شتاب بسیار در کار خواسته شده است
945-در گشادن:روی آوردن و به سراغ رفتن
950- اندازه گرفتن:سنجیدن و قیاس کردن
951- ایدر: اینجا
954:هوسبازی و کامکاری کاوس- کاوس از آسایش و گنج بی رنج دلخسته و آزرده شده است.
955-سر خاراندن: درنگ ورزیدن
سپهبد:کاوس
957-رستم شیر ناخورده: کم سن و سال و کودک
958- بپیچید: نا ارام شد
959- درخت: تیره و تبار
961- گذشتن خورشید و ماه:گذر زمان
داستان را از اینجا بشنوید(فلورا)
آشتی خواستن پشنگ از کیقباد
802 | سپهدار ِترکان، دو دیده پر آب | شگفتی فرو ماند ز افراسیاب . |
یکی مرد ِباهوش و دل برگزید؛ | فرستاد بایران، چنانچون سزید . | |
دبیر ِنبیسنده را گفت شاه : | «به پیش آر قِرطا س و مُشکِ سیاه». | |
805 | یکی نامه بنوشت، ارتنگ وار؛ | بر او کرده صد گونه رنگ و نگار: |
«به نام ِخداوندِ خورشید و ماه، | که او داد بر آفرین دستگاه؛ | |
وز او، بر روانِ فریدون درود ! | کز او دارد این تخم ِما تار و پود | |
که از تور بر ایرجِ نیکبخت، | بد آمد پدید، از پیِ تاج و تخت . | |
بر آن هم همی راند باید سَخُن؛ | نباید که پرخاش مانَد به بُن ؛ | |
810 | که این کینه از ایرج آمد پدید؛ | منوچهر، سرتاسر، این کین کشید . |
بر آن هم که کرد آفریدون نخست، | کجا راستی را به بخشش بجُست؛ | |
سَزد گر بداریم دل هم بر آن ؛ | نگردیم از آیین و راهِ سران . | |
ز خرگاه تا ماوَرانهر در، | که جیحون میانجی است اندر گذر، | |
بر و بومِ ما بود، هنگام ِشاه؛ | نکردی بدین مرز، ایرج نگاه . | |
815 | همان بخش ایرج ز ایران زمین | بداد آفریدون و کرد آفرین . |
از آن گر بگردیم و جنگ آوریم، | جهان بر دل خویش تنگ آوریم، | |
بُوَد زخم شمشیر و خشم ِخدای؛ | نیابیم بهره، به هر دو سرای؛ | |
(مگر) هم چنانچون فریدونِ گُرد | به سلم و به تور و به ایرج سپرد ، | |
ببخشیم وز این پس نجوییم کین! | -که چندین بلا خود نیرزد زمین- | |
820 | سراینده از سال چون برف گشت؛ | زِ خون ِ کیان ، خاک شنگرف گشت. |
سرانجام هم جز به بالای ِ خویش، | نیابد کسی بهره از جایِ خویش. | |
بمانیم روزِ پسین زیر ِ خاک، | سراپای کرباس و جایِ مَغاک؛ | |
دگر آزمندی است اندوه و رنج، | شدن تنگدل در سرایِ سپنج. | |
مگر رام گردد بدین کیقباد! | سرِ مردِ بخرد نگردد زِ داد! | |
825 | کس از ما نبیند جیحون به خواب؛ | وز ایران نیایند از این سویِ آب، |
مگر با درود و سلام و پیام! | دو کشور شود، زین سخن، شادکام!» | |
چو نامه به مُهر اندر آورد شاه، | فرستاد نزدیکِ ایران سپاه. | |
ببردند نامه برِ کیقباد؛ | سخن نیز از این گونه کردند یاد. | |
چنین داد پاسخ که:« دانی درست، | که از ما نبُد پیشدشتی نخست. | |
830 | ز تور، اندر آمد نخستین ستم؛ | که شاهی چو ایرج شد از تخت کم. |
بدین روزگار اندر، افراسیاب | بیامد به ایران و بگذاشت آب. | |
شنیدی که با شاه نوذر چه کرد؛ | دلِ دام و دد شد پر از داغ و درد. | |
ز کینه به اغریرثِ پر خِرد، | نه آن کرد کز مردمی درخورَد. | |
ز کردار بد گر پشیمان شوید، | به نوٌی زِ سر بازِ پیمان شوید، | |
835 | مرا نیست از کینه و آز رنج؛ | پسیچیده ام، در سرای سپنج. |
شما را سپردم از آن سویِ آب؛ | مگر یابد آرامش افراسیاب!» | |
به نوٌی، یکی باز پیمان نبشت؛ | به باغِ بزرگی درختی بِکشت. | |
بدو گفت رستم که:«ای شهریار! | مجوی آشتی در گهِ کارزار. | |
نبود آشتی هیچ در خَوردشان؛ | بدین روز، گرزِ من آوردشان». | |
840 | به رستم چنین گفت پس کیقباد، | که:«چیزی ندیدم نکوتر ز داد. |
نبیرۀ فریدون و پور ِ پشنگ، | به سیری،ث همی سر بپیچد زی جنگ. | |
سزد گر هر آن کس که دارد خرد، | به کژیٌ و ناراستی ننگرد. | |
ز زابلستان تا به دریایِ سند، | نبشتیم عهدی تو را بر پرند. | |
تو شَو؛ تخت با افسرِ نیمروز، | بدار و همی باش گیتی فروز. | |
845 | وز این روی، کابل به مهراب ده؛ | سراسر سِنانت به زهرآب ده. |
کجا پادشاهی است بی جنگ نیست، | وگر چند روی زمین تنگ نیست». | |
سرش را بیاراست، با تاج و زر؛ | همان گِردگاهش، به زرٌین کمر. | |
ز یک روی، گیتی مر او را سپرد؛ | ببوسید روی زمین مردِ گُرد؛ | |
وز آن پس بدو گفت فرٌخ قَباد، | که: بی زال، تختِ بزرگی مباد! | |
850 | به یک مویِ دستان نیرزد جهان؛ | که او ماندمان یادگار، از مِهان». |
یکی جامۀ شهریاران بزر، | ز یاقوت و پیروزه تاج و کمر، | |
نهادند مهد از برِ پنج پیل ؛ | ز پیروزه ، رخشان به کردارِ نیل. | |
بگسترد زربفت، بر مهد بر؛ | یکی گنج کِش کس ندانست مَر؛ | |
فرستاد نزدیک ِ دستانِ سام؛ | که: خلعت مرا زین فزون بود کام. | |
855 | اگر باشدم زندگانی دراز، | تو را دارم اندر جهان بی نیاز. |
همان قارنِ نیو و گشواد را، | چو بٌُرزین و خُرٌاد پولاد را، | |
بفرمود خِلعت چنانچون سَزید، | کسی را که خلعت سزاوار دید. | |
درم داد و دینار و تیغ و تبر، | که را بود درخور کلاه و کمر، | |
وز انجا سوی پارس اندر کشید؛ | که در پارس بُد گنج ها را کلید. | |
860 | نشستنگه آنگه به اسطخر بود؛ | کیان را بدان جایگه، فخر بود. |
جهانی سویِ وی نهادند روی؛ | که او بود سالارِ دیهیم جوی. | |
به تخت ِ کیان اندر آورد پای، | به داد و به آیین و فرخنده رای. | |
چنین گفت با نامور مهتران، | که: «گیتی مرا، از کران تا کران. | |
اگر پیل با پشٌه کین آورَد، | همه رخنه در داد و دین آورَد. | |
865 | نخواهم ، به گیتی ، جز از راستی؛ | که خشم خدا آورَد کاستی. |
تن آسانی از درد و رنجِ من است؛ | همه ، پادشاهی مرا لشکر است. | |
سپاهی و شهری مرا یکسر است؛ | همه، پادشاهی مرا لشکر است. | |
همه در پناهِ جهاندار بید؛ | خردمند بید و بی آزار بید. | |
هر آن کس که دارد، خورید و دهید؛ | سپاسی ز خوردن به من بر نهید. | |
870 | هر آن کس کجا باز مانَد ز خَورد، | نیابد همی نوشه، از کارکرد، |
چراگاهشان بارگاه من است، | هر آن کس که اندر سپاه من است»؛ | |
وز آن رفته نام آوران یاد کرد؛ | به داد و دِهش گیتی آباد کرد. | |
بر این گونه صد سال شادان بزیست؛ | نگر تا چنین، در جهان، شاه کیست! | |
پسر بُد، مر او را خردمند چار؛ | که بودند از او در جهان یادگار: | |
875 | نخستین چو کاوس با آفرین؛ | کَی آرش دگر بُد؛ دگر کَی پِشین. |
چهارم کجا بیرَشش بود نام؛ | سپردند گیتی ، به آرام و کام. | |
چو صد سال بگذشت با تاج و تخت، | سرانجام، تاب اندر آمد به بخت. | |
چو دانست کآمد به نزدیک مرگ، | بپژمرد خواهد همی سبز برگ، | |
سرِ ماه، کاوس کی را بخواند؛ | ز داد و دِ هِش، چند با او براند. | |
880 | بدو گفت:«ما برنهادیم رخت؛ | تو بگذار تابوت و بنشین به تخت؛ |
چه تختی که بی آگهی بگذرد، | پرستندۀ او ندارد خِرَد. | |
چنانم که گویی، ز البرز کوه، | کنون آمدم شادمان، بی گروه. | |
تو گر دادگر باشی و پاک رای، | به آیین بیایی به دیگر سرای. | |
وگر آز گیرد سرت را به دام، | بر آری یکی تیره تیغ از نیام». | |
885 | بگفت این و شد زین جهانِ فراخ؛ | گزین کرد صندوق بر جایِ کاخ. |
واژ ه نامه
804- قرطاس: کاغذ
قرطاس و مشکِ سیاه: نوشته را با مشک خوشبو می کردند
805-ارتنگ:ارژنگ- اردنگ-یکی از کتاب های مانی است و نمونه برترین در نگارینی و زیبایی اما از آنجا که از این کتاب تنها نامی مانده است ، پاره ای از ایرانشناسان آن را با کتابی دیگر از این دینارور نگارگر که انگلیون یا انجیل زنده نام دارد یکی شمرده اند و اما ویدن گرن این دیدگاه را نادرست و بی پایه دانسته است.
813- ماورانهار: فرادریا-آمودریا
817- زخم: کوبه
819- بخشیدن: بخش کردن
820:شنگرف: قرمز رنگ
822:مغاک: گودال
833-مردمی: انسانیت
843- پرند: دیبای ساده - به جای کاغذ استفاده می کردند
845- سنان به زهر آب دادن: سر نیزه را به زهر آغشته کردن برای رویاروی با دشمن
847-گردگاه: کمر و تهیگاه
848- بوسیدن زمین:بزرگ داشتن و ارج نهادن
853-مَر: شمار
864- پیل نماد زندگی و نیرومندی و پشه نمادگونه خُردی و ناتوانی
856- نیو: دلیر
870- نوشه: توشه و خوراک خوشگوار
868-:بید: بُوید -باشید