«کشته شدن نوذر ...» و «آگاهی یافتن زال از مرگ نوذر»(417-516)

 داستان کشته شدن نوذر به دست افراسیابرا از اینجا بشنوید(فریما)

داستان  آگاهی یافتن زال از مرگ نوذر را از اینجا بشنوید (ساحل)

کشته شدن نوذر به دست افراسیاب

417	سویِ شاهِ ترکان رسید آگهی،	کز آن نامداران جهان شد تهی.
	دلش گشت پر آتش، از درد و غم؛	دو رخ را، به خونِ جگر، داد نم.
	برآشفت و گفتا که:«نوذر کجاست؟	کز او ویسه خواهد همی کینه خواست».
420	سپهدار نوذر چو آگاه شد،	بدانست کِش روز کوتاه شد.
	سپاهی، پر از غلغل و گفت و گوی،	سویِ شاه نوذر نهادند روی،
	گرفتند بازوش؛ با بند و تنگ،	کشیدندش، از جای، پیشِ نهنگ.
	به دشت آوریدندش، آسیمه،خوار،	برهنه سر و پای و برگشته کار.
	چو از دور دیدش، زبان برگشاد،	ز کینِ نیاکان همی کرد یاد.
425	«به تو-گفت: هر بد که آید، سَزاست»؛	بگفت و برآشفت و شمشیر خواست.
	بزد گردنِ نوذرِ تاجدار؛	تنش را به خاک اندر افگَند، خوار.
	پس، از یادگارِ منوچهر شاه،	تهی ماند ایران و تخت و کلاه.
	اَیا دانشی مردِ بسیار هوش!	همه چادرِ آزمندی مپوش.
	که تخت و کُلَه چون تو بسیار دید،	چنین داستان چند خواهی شنید.
430	رسیدی به جایی که بشتافتی؛	سر آمد کز او آرزو یافتی.
	چه جویی از این تیره خاکِ نِژند،	که هم بازگردانَدَت مستمند.
	اگر چرخِ گردان کشد زینِ تو،	سرانجام، خشت است بالین تو.
	پس، آن بستگان را کشیدند خوار؛	به جان، خواستند آنگهی زینهار.
	پس اغریرث آمد، به خواهشگری؛	بیاراست با نامور داوری،
435	که:«چندین سرافراز گُرد و سوار،	نه با تَرگ و جوشن نه در کارزار،
	گرفتار کُشتن نه والا بود ؛	نشیب است جائی که بالا بود.
	سَزد گر نیاری به جانشان گزند؛	سپاری هم ایدون به منشان، به بند.
	بر ایشان، یکی غار زندان کنم؛	نگهدارشان هوشمندان کنم.
	به ساری، به زاری، برآرند هوش؛	تو از خون بکش دست و چندین مکوش».
440	بفرمودشان تا به ساری برند؛	به غلٌ و به مسمار و خواری برند.
	ز پیشِ دَهستان سوی ری کشید؛	ز اسپان، به رنج و به تگ، خُوَی کشید.
	کلاه کیانی به سر بر نهاد؛	به دینار دادن، در اندر گشاد.

 آگاهی یافتن زال از مرگ نوذر 

443	به گُستهم و توس آمد این آگهی،	که:«شد تیره دیهیم شاهنشهی:
	به شمشیر ِتیز آن سرِ تاجدار،	به زاری، بریدند و برگشت کار».
445	بکندند موی و شَخودند روی؛	ز ایران برآمد  یکی های و هوی.
	سر ِسرکشان گشت پردرد و خاک؛	همه دیده خون و همه جامه چاک،
	سوی زاولستان نهادند روی،	زبان شاه گوی و روان شاه جوی.
	برِ زال رفتند، با سوگ و درد؛	رُخان پر زخون و سران پر ز گَرد؛
	که:« زارا، دلیرا، شها، نوذرا!	گَوا، تاجدارا، مِها، داورا!
450	نگهدارِ ایران و پشتِ مهان ؛	سرِ تاجداران و شاهِ جهان؛
	سرت افسر از خاک جوید همی؛	زمینِ خونِ شاهان ببوید همی.
	گیاهی که روید از آن بوم و بر ،	نگون دارد، از شرمِ خورشید، سر.
	همه داد خواهیم و زاری کنیم ؛	به خونِ پدر، سوگواری کنیم.
	نشانِ فریدون بدو زنده بود؛	زمین، نعلِ اسپِ وُرا، بنده بود.
455	به زاری و خاری، سرش را ز تن	بریدند، با نامدار انجمن.
	همه تیغِ زهرآبگون برکشید؛	به کین جُستن آیید و دشمن کُشید.
	همانا، بدین سوگِ ما بر، سپهر	ز دیده فروباردی، خون به مهر.
	شما نیز دیده پر از خون کنید؛	ز تن، جامه ی ناز بیرون کنید؛
	که با کینِ شاهان نشاید که چشم	نباشد پر از آب و دل پر زخشم».
460	همه انجمن زار و گریان شدند؛	چو بر آتشِ تیز، بریان شدند.
	زبان داد دستان که:« تا رستخیز،	نبیند نیامِ مرا تیغِ تیز.
	چَمان چرمه، در زیر، تختِ من است؛	سِناندار نیزه درخت من است.
	رکیب است و پایِ مرا جایگاه؛	یکی ترگِ تیره سرم را کلاه.
	بر این کینه، آرامش و خواب نیست؛	همانند چشمم، به جوی، آب نیست.
465	روانِ چنان شهریارِ جهان	درخشنده بادا، میانِ مهان!
	شما را، به دادِ جهان آفرین؛	دل اَرمیده باد، اندر آرام و دین!
	ز مادر، همه مرگ را زاده ایم !	بر اینیم و گردن ورا داده ایم.»
	وز آن پس، همه کینه را ساختند؛	هَیونی زهر سو برون تاختند.
	فراز آوریدند بی مر سپاه ؛	ز شادی بریدند و از بزمگاه.
470	چو گُردان سوی کینه بشتافتند،	به ساری، سران آگهی یافتند.
	از ایشان بشد خورد  و آرام و خواب؛	پر از ترس گشتند، از افراسیاب.
	از ایشان، به اغریرث آمد پیام،	که:«ای پُر منش مهترِ نیکنام!
	به گیتی، زگفتار تو، زنده ایم؛	همه، یک به یک،  مر تو را بنده ایم .
	تو دانی که دستان، به زاولسِتان،	به جای است، با شاه کابلسِتان .
475	چو بُرزین و چون قارن رزم زن،	چو خُرٌاد و گَشوادِ لشکرشکن،
	یلانند، با چنگهایِ دراز؛	ندارند از ایران چنین دست باز.
	چو تابند گُردان از این سو عِنان،	به چشم اندر آرند نوکِ سِنان،
	از آن تیز گردد رَد افراسیاب؛	دلش گردد از بستگان پرشتاب؛
	سرِ یک رمه مردمِ بیگناه،	به خاک اندر آرد، ز بهرِ کلاه.
480	اگر بیند اغریرثِ هوشمند،	مر این بستگان را گشاید ز بند .
	پراگنده، گردیم گِردِ جهان؛	زبان برگشاییم پیش مِهان؛
	به پیش بزرگان، ستایش کنیم؛	همان پیشِ یزدان نیایش کنیم».
	چنین گفت اغریرثِ پُر خِرَد:	«کزین گونه چاره نه اندر خورد.
	زمن، آشکارا شود دشمنی؛	بجوشد سرِ مردِ آهرمنی.
485	یکی چاره سازم دگرگونه ز این،	که با من نگردد برادر به کین،
	گر ایدون که دستان شود تیز چنگ،	یکی لشکر آرَد برِ ما به جنگ،
	چو آرَد به نزدیک ساری رمه،	بدیشان سپارم شمارا همه.
	بپردازم آمل؛ نیایم به جنگ؛	سرِ نامدار اندر آرم به ننگ».
	بزرگانِ ایران به گفتارِ اوی،	به رویِ زمین بر، نهادند روی.
490	چو از آفرینَش بپرداختند،	نوندی ز ساری برون تاختند.
	بِنَویید نزدیکِ دستانِ سام؛	بیاورد از آن نامداران پیام،
	که:« بخشود بر ما جهاندارِ ما؛	شد اغریرثِ پُر خرد یارِ ما.
	یکی سخت پیمان فگندیم بُن؛	بر آن برنهادیم یکسر سَخُن،
	کز ایران اگر زالِ آزادمرد	بیاید، نجویند با او نبرد.
495	گرانمایه اغریرثِ نیک پی	ز آمل گذارد سپه را به ری.
	مگر زنده، از چنگِ این اژدها،	تنِ یک جهان مردم آید رها!».
	چو پوینده در زابلستان رسید،	سراینده در پیش، دستان بدید .
	بزرگان و جنگاوران را بخواند؛	پیام ِیَلان پیش ایشان براند.
	از آن  پس، چنین گفت:« کای سروران !	پلنگانِ جنگی و نام آوران!
500	کدام است گُردی کَنارَنگ دل	به مردی سیه کرده در جنگ دل،
	خریدارِ این جنگ و این تاختن ؟	به خورشید، گردن برافراختن ؟».
	به بر زد، بر آن کار، گَشواد دست؛	«منم - گفت: یازان بدین داد دست».
	بر او آفرین کرد فرخنده زال،	که:«خرٌم بُوی، تا بُوَد ماه و سال!»
	سپاهی زگُردانِ پرخاشجوی	ز زاول به آمل نهادند روی .
505	چو از زابلستان برون شد سپاه،	خبر شد به اغریرث نیکخواه.
	همه بستگان را به ساری بماند؛	بزد نایِ رویین و لشکر براند.
	چو گشوادِ فرٌخ به ساری رسید،	پدید آمد آن بندها را کلید.
	یکی اسپ مر هر یکی را بساخت؛	زآمل، سویِ زاولستان بتاخت .
	چو آمد به دستانِ سام آگهی،	که:«برگشت گشواد با فرٌهی».
510	یکی گنجِ ویژه به درویش داد؛	سراینده را جامه ی خویش داد .
	چو گشواد نزدیک زاول رسید،	پذیره شدش زال زر چون سَزید.
	بر آن بستگان زار بگریست دیر،	کجا مانده بودند در چنگِ شیر .
	پس، از نامور نوذرِ شهریار،	به سر خاک برکرد و بگریست زار.
	به شهر اندر آوردشان، ارجمند؛	بیاراست ایوانهایِ بلند.
515	چنان هم که هنگامِ نوذر بُدند،	که با گنج و با تخت و افسر بُدند،
	بیاراست دستان همان دستگاه؛	شد از خواسته بی نیاز آن سپاه.

استعاره ای آشکار از درد و سوز درون

422- تنگ: تسمه و دوال  

       نهنگ:منظور افراسیاب است 

 424- نهاد بیت افراسیاب است 

427- یادگار منوچهر شاه کنایه ایما از نوذر که پور منوچهر است 

428- آیا:ریختی کهن تر از «یا» و واژۀ ندا 

       چادر آزمندی:آزمندی به چادر  مانند مانند شده است که همه ی هستی آدمی را فرا میگیرد

بیت های 428تا 432:در این بیت ها، فرزانۀ دریا دل و ژرف اندیش توس ، آنچنان که شیوۀ اوست ، از رایها و اندیشه های خویش در میانۀ داستان ، سخن گفته است و از ناپایداری  روزگار و کامه ها و بهره های گیتی یاد آورده است. 

434- داوری: ستیزه و چند و چون 

                این بیت هم نشان می دهد اغریرث پهلوان تورانی دوستار ایرانیان بود 

435:"نشیب است جائی که بالا بود. " این مصرع زبانزد است.

 ۴۴۱- تَگ:پویه و تازش

        خُوَی:عرقِ تن

        ری: از کهن ترین وآبادترین شهرهای ایران بوده است و داریوش بزرگ در سنگ نبشه بیستون از آن یاد کرده است. «ری» در پارسی باستان رغا و در یونانی راغه  و در پهلوی راگ و راغ بوده است . 

نهاد این بیت ها افراسیاب است :فرمود که بندیان را،بسته در کُند و زنجیر و خوار به ساری ببرند. خود از دهستان به ری رفتو اسبان را آنچنان تیز و تفت تاخت که خوی از پیکرشان فرو می ریخت . در ری تاج کیانی بر سر نهاد و به آهنگ دینار دادن به مردمان ، در ِ گنج ها را گشاد. 

442:سخت کوتاه از کردارهای افراسیاب در ری باز نموده شده است، در شاهنامه ثعالبی از تباهکاریها و ویرانگری های وی یک به یک بر شمرده است.

 445-شَخودن:خراشیدن به ناخن- این رسم هنوز در میان  برخی روستاها رواج دارد.

445-447:خاک و چاک،موی و روی و هوی ، سوی و گوی و روی و جوی ....واژه ها ی همسنگ و همسان در بیت ها آنها را بافتاری نیک آهنگین بخشیده است و گونه ای خنیای شیون گونه را در جان سخن ریخته است.  

 449-:پشاوند«ا» که هشت بار در بیت 449 به کار رفته گونه ای از ندا می توان شمرد  

 458- ناز: آسایش و تن آسانی

 ۴۶۲- درخت: درفش

 478- بستگان: بندیان و گرفتاران 

491- نویدن: جنبیدن 

500- کنارنگ: مرزبان