گرفتن شاه هاماوران کاوس را (1887-1880)

برداشت از سیمرغ

داستان را با آوای آشنای  محسن م. ب از اینجا گوش کنید

گرفتن شاه هاماوران کاوس را

1887	غمی شد دلِ شاهِ هاماوران؛	ز هر گونه ای چاره جُست، اندر آن.
	چو یک هفته بگذشت، هشتم پگاه،	فرستاده آمد به کاوس شاه،
	که:«گر شاه بیند که مهمانِ خویش،	بیاید خرامان به ایوانِ خویش،
1880	شود تختِ هاماوران ارجمند،	چو بر وی شود شهریار ِبلند».
	بدین گونه، با او همی چاره جُست؛	-نهانیْش بَد بود و رایش درست-
	مگر تخت و دختر بمانَد بدوی!	نباشدْش؛ بر سر، یکی باژْجوی!
	بدانست سوداوه رایِ پدر،	که با سور پرخاش دارد به سر.
	به کاوسْ کی گفت:«کاین رای نیست؛	تو را خود، به هاماوران، جای نیست.
1885	مبادا که با سور جنگ آورند؛	تو را، بی بهانه، به چنگ آورند!
	ز بهرِ من است این همه گفت و گوی؛	تو را ، ز این شدن، اندُه آید به روی».
	ز سوداوه، گفتار باور نکرد؛	که کم داشت ز ایشان کسی را به مَرد.
	بشد، با دلیران و گُندآوران،	به مهمان سویِ شاهِ هاماوران.
	یکی شهر بُد شاه را شامه نام؛	همه از درِ سور و آرام و کام.
1890	بدان شهر، بودش سرای نشست؛	همه شهر، سر تاسر آذین ببست.
	چو در شامه شد شاهِ گردنفراز،	همه شهر بردند پیشش نماز.
	همه گوهر و زعفران ریختند؛	به دینار، عنبر بر آمیختند.
	به شهر اندر، آوایِ رود و سرود،	به هم برکشیدند چون تار و پود.
	چو دیدش سپهدار ِهاماوران،	پذیره شدش با فراوان سَران.
1895	به زرٌین طبقها،گُهر ریختند؛	ز بر ، مشک و عنبر همی بیختند.
	به کاخ اندرون، تختِ زرٌین نهاد؛	نشست از برِ تختْ کاوس، شاد.
	همی بود یک هفته ، با می به دست؛	خوش و خُرٌم آمدش جایِ نشست.
	شب و روز بر پای، چون کهتران،	میان بسته، سالارِ هاماوران.
	بدین گونه ، تا یکسر ایمن شدند،	ز چون و چرا و نِهیب و گزند.
1900	بر این گفته بودند و آراسته؛	سگالیده ؛ وز جای، برخاسته؛
	ز بربر، بدین گونه ، آگه شدند؛	به زودی ، همه سویِ درگه شدند.
	شبی، بانگ کوس آمد و تاختن؛	کسی را نبود آرزو ساختن.
	ز بربرسِتان، اندر آمد سپاه؛	به هاماوران شاددل ، خفته شاه.
	گرفتند ناگاه کاوس را؛	چو گودرز و چون گیو و چون توس را.
1905	چو پیوستۀ خون نباشد کسی،	نباید بر او بر ایْمن بسی.
	چو مهرِ کسی را بخواهی ستود،	بباید به سود و زیان آزمود.
	کسی کو به جاه از تو کمتر شود،	هم ، از بهرِ رشکِ تو ، لاغر شود.
	چنین است گیهانِ ناپاک رای؛	به هر بادْ خیره ،بجنبد زجای.
	چو کاوس بر خیرگی بسته شد،	به هاماوران رای پیوسته شد.
1910	یکی کوه بودش سر اندر سحاب؛	بر آورده تا چرخ از قعرِ آب؛
	یکی دژ بر آورده از کوهسار؛	تو گفتی سپهر استَش اندر کنار.
	بدان دژ فرستاد کاوس را؛	همان گیو و گودرز و هم توس را.
	ز گُردان، نگهبانِ دِژ سه هزار؛	همه نامدارانِ خنجر گزار.
	سرا پردۀ وی به تاراج داد؛	به پر مایگان ، بدره و تاج داد.
1915	برفتند پوشیده رویان و پیل ؛	عماری ، یکی در میانه، جلیل؛
	که سوداوه را بازِ جای آورند؛	سرا پرده را زیر پای آورند.
	چو سوداوه پوشیدگان را بدید،	به تن، جامۀ خسروی بردرید.
	به مُشکین کمند، اندر آویخت چنگ؛	به فندق، دو گل را به خون داد رنگ.
	به لشکر چنین گفت:«کاین کارکرد،	ستوده ندارند مردانِ مرد.
1920	چرا روز جنگش نکردید بند،	که جامه ش زره بود و دامش کمند؟
	سپهدار گودرز و چون گیو و توس،	بدرٌید دلتان، از آوای کوس.
	همی تختِ زرٌین کمینگه کنید!	ز پیوستگی، دست کوته کنید!»
	فرستادگان را سگان کرد نام؛	سَمَن کرد پر خون، از آن ننگ و نام.
	«جدایی نخواهم ز کاوس- گفت:	وگر چه بُوَد خاکْ ما را نهفت.
1925	چو کاوس را بند باید کشید،	مرا بیگنه سر بباید برید».
	بگفتند گفتارِ او با پدر؛	پر از کین شدش سر؛ پر از خون جگر.
	به حِصنش فرستاد نزدیک اوی،	جگر خسته از غم، پر از چین بُروی.
1928	نشست آن ستمدیده با شهریار؛	پرستنده او بُد ، هم غمگسار.

واژه نامه و بیت ها:

1927:حصن: بنا و جای استوار که درون آن رسیدن نتوانند.د

1887:

ز سوداوه، گفتار باور نکرد؛

که کم داشت ز ایشان کسی را به مَرد.

گفتار سودابه را باور نکرد چون تورانیان را به مردی و دلیری قبول نداشت.

جای ها:

هاماوران:هاماوران . [ وَ ] (اِخ ) (از: هاماور (=هماور) [ از عربی «حمیر» نام قبیله ٔ ساکن یمن ] + ان ، پسوند مکان )

 به عقیده ٔ نلدکه ، منظورهمان سرزمین غرب ایران است که عرب حمیر گفته . (لغات شاهنامه تألیف شفق ص 263). بلاد یمن را گویند. (برهان ) (ناظم الاطباء): کاوس پس از لشکرکشی بسوی مازندران و در آنجا اسیر دیوها شدن و بالاخره بواسطه ٔ رستم رهائی یافتن و مازندران را تصرف کردن ، قصد تسخیر هاماوران کرد. در آنجا آوازه ٔ حسن جمال سودابه دختر پادشاه هاماوران به گوش وی رسیده او را خواستگاری کرده به زنی گرفت .

 طبری سودابه را دختر پادشاه یمن مینویسد.

 مسعودی مینویسد: کیکاوس نخستین پادشاهی بود که پایتخت خود را از عراق به بلخ نقل داد و در عراق از برای ستیزگی با خدا، بنائی برپا کرده بود. یمن را او خراب کرد پادشاه یمن موسوم به شمربن یوعش به جنگ وی شتافت و کیکاوس را گرفتار کرده به زندان انداخت اما سُعدی ̍ دختر پادشاه یمن عاشق کیکاوس شده رنج زندان رااز او بکاهید پس از چهار سال رستم او را از زندان برهانید و با زنش سُعدی ̍ به مملکتش برگشت و پسری از او به دنیا آمد موسوم به سیاوخش .د

 

د: دهخدا

ک:100