رفتن رستم به کوه سپند و دو داستان دیگر

 رفتن رستم به کوه سپند(بخش اول)

 رفتن رستم به کوه سپند(بخش دوم) 

پیروزی نامه نوشتن رستم به زال  

نامه زال به سام  

از شاهنامه به کوشش دکتر پرویز اتابکی 
بازخوانی :توسط غلامعلی امیر نوری 

 

 رفتن رستم به کوه سپند

	چو بشنید رستم، برآراست کار؛	چنانچون  بُوَد در خور کارزار.
75	به بارِ نمک در، نهان کرد گرز،	برافراخته پهلوی یال و برز.
	ز خویشان تنی چند با خود ببرد،	کسانی که بودند هشیار و گرد.
	به بارِ شتر در، سلیح گَوان	نهان کرد آن نامور پهلوان.
	لب از چارۀ خویش در خَندخند،	چنین تازنان تا به کوه سپند،
	رسید و ز کُه دیدبانش بدید؛	به نزدیک سالار مهتر دوید.
80	بدو گفت :«کآمد یکی کاروان	به نزدیک دژ با بسی ساروان.
	گمانم که باشد نمک بارشان،	اگر پرسدم مهتر از کارشان.»
	فرستاد مهتر یکی را دوان،	به نزدیکی مهتر کاروان.
	بدو گفت:«بنگر که تا چیست بار؛	بیا و مرا آگهی ده ز کار.»
	فرود آمد از دژ فرستاده مرد؛	برِ رستم آمد به کردارِ گرد.
85	بدو گفت:«کای مهتر کاروان!	مرا آگهی ده ز بار نهان
	بدان تا به نزدیکِ مهتر شوم	بگویم چنانچون ز تو بشنوم.»
	به پاسخ چنین گفت رستم بدوی،	که:«رَو نزد آن مهترِ نامجوی؛
	چنین گویش از گفتِ ما یک به یک	که:در بارشان است یکسر نمک.»
	فرستاده برگشت و آمد فراز،	به نزدیک آن مهتر سرفراز.
90	«یکی کاروان است – گفتا:تمام،	نمک بارشان است ای نیکنام!»
	چو بشنید مهتر، برآمد زجای؛	لبش گشت خندان و شادی فزای.
	بفرمود تا در گشادند باز؛	بدان تا شود کاروان بر فراز.
	چو آگاه شد رستم جنگجوی،	ز پستی به بالا نهادند روی.
	چو آمد به نزدیک دروازه تنگ،	پذیره شدندش همه بیدرنگ.
95	چو رستم به نزدیک مهتر رسید،	زمین بوس کرد؛ آفرین گسترید.
	ز بارِ نمک برد پیشش بسی؛	همی آفرین خواند بر هر کسی .
	بدو گفت مهترکه:«جاوید باش؛	چو تابنده ماه و چو خورشید باش.
	پذیرفتم و نیز دارم سپاس؛	اَبا نیکدل پورِ گیتی شناس.»
	در آمد به بازار مرد جوان ؛	بیاورد با خویشتن کاروان.
100	ز هر سو بر او گرد شد انجمن،	چه از خرد کودک ، چه از مرد و زن.
	یکی داد جامه یکی زرٌ و سیم؛	خریدند و بردند بی ترس و بیم.
	چو شب تیره شد رستم تیز چنگ	بر آراست با نامدارانِ جنگ.
	سوی مهتر باره آورد روی،	پسِ او دلیران پرخاشجوی.
	چو آگاه شد کوتوال حصار،	بر آویخت با رستمِ نامدار.
105	تهمتن یکی گرز زد بر سرش،	که زیر زمین شد تو گفتی سرش.
	همه مردم دژ خبر یافتند؛	سویِ رزمِ بد خواه بشتافتند.
	شب تیره و تیغ رخشان شده؛	زمین  همچو لعل بدخشان شده.
	ز بس دار و گیر و ز بس موج خون،	تو گفتی شبق ز آسمان شد نگون.
	تمهتن به گرز و به تیغ و کمند؛	سران دلیران سراسر بکَند.
110	چو خورشید از پرده بالا گرفت،	جهان از ثَری تا ثرٌیا گرفت،
	به دژ در، یکی تن نبُد زآن گروه؛	چه کشته،چه از رزم گشته ستوه.
	دلیران به هر گوشه بشتافتند؛	بکشتند مر هر که را یافتند.
	تهمتن یکی خانه از خاره سنگ،	بر آورده دید اندر آن جای تنگ؛
	یکی در از آهن در او ساخته؛	مهندس بر آن گونه پرداخته.
115	بزد گرز و افگند در را زجای ؛	پس آنگه سوی خانه بگذارد پای .
	یکی گنبد از ماه بفراشته؛	به دینار سرتاسر انباشته.
	فرومانده رستم چو زان گونه دید؛	ز راه شگفتی لب اندر گَزید.
	چنین گفت با نامور سرکشان:	«کز این گونه هرگز که دارد نشان؟!
	همانا به کان اندرون زر نماند؛	به دریا درون نیز گوهر نماند؛
120	کز این سان همی ز او بر آورده اند؛	بدین جایگه در، بگسترانده اند.»
	پیروزی نامه نوشتن رستم به زال

	یکی نامه بنوشت نزدِ پدر،	زکار و زکردار خود، در به در:
	«نخست آفرین کرد بر خداوند هور؛  خداوند ناهید و بهرام ومهر؛	خداوند مار و خداوند مور؛  خداوند این برکشیده سپهر؛
	وز او آفرین بر سپهدار زال؛	یل زابلی ، پهلوِ بی همال؛
125	پناه گوان، پشت ایرانیان؛	فرازندۀ اختر کاویان؛
	نشاننده شاه و ستاننده گاه؛	روان گشته فرمانش، چون هور و ماه
	به فرمان رسیدم به کوه سپند؛	چه کوهی؟ به سانِ سپهری بلند!
	به پایانِ آن کُه فرود آمدم؛	همانگه ز مهتر درود آمدم.
	به فرمان مهتر برآراستم؛	بر آمد بر آن سان که من خواستم.
130	شب تیره با نامداران جنگ،	به دژ در، یکی را ندادم درنگ؛
	چه کشته، چه خسته، چه بگریخته،	ز تن سازِ کینه فرو ریخته.
	همانا ز خروار پانصد هزار،	بُوَد نقرۀ ناب و زرٌ عیار.
	ز پوشیدنیٌ و زگستردنی؛	ز هر چیز کان باشد آوردنی،
	همانا شمارش نداند کسی،	ز ماه و ز روز ار شمارد بسی.
135	کنون تا چه فرمان دهد پهلوان؛	که فرخنده تن باد و روشن روان!»
	فرستاده آمد چو باد دمان؛	رسانید نامه برِ پهلوان.
	چو برخواند نامه سپهدار، گفت	که:«با نامور آفرین باد جفت!»
	ز شادی چنان شد دل پهلوان	تو گفتی که خواهد شد از سر جوان.
	یکی پاسخِ نامه افکند بُن؛	بگفته ، در او در، فراوان سَخن.
140	سر نامه بود آفرینِ خدای؛	دگر گفت:«کآن نامۀ دلگشای،
	به پیروز بختی، فرو خواندم؛	ز شادی، بر او جان بر افشاندم.
	ز تو، پورِ شایسته ز این سان نبرد	سزد؛ ز آنکه هستی هشیوار مرد.
	روان نریمان برافروختی؛	چو دشمنش را جان و تن سوختی.
	چو نامه بخوانی، سبک برنشین؛	که بی روی تو هستم اندوهگین.
145	از اشتر همانا هزاران هزار،	به نزدت فرستادم از بهرِ بار.
	شتر بار کن، زآنکه باشد گزین؛	پس آنگه به دژ در زن آتش به کین.
	چو نامه به نزد تهمتن رسید،	فرو خواند و ز او شادمانی گزید.
	ز هر چیز کان بود شایسته تر،	ز مٌهر و ز تیغ و کلاه و کمر؛
	هم از لو لو و گوهر شاهوار؛	هم از دیبهِ چین سراسر نگار،
150	گزید و فرستاد زی پهلوان؛	همی شد، به راه اندرون، کاروان.
	به کوه سپند آتش اندر فگند؛	که دودش بر آمد به چرخ بلند؛
	وز آن جای برگشت، دل شادمان؛	همی شد،به ره بر ، چو باد دمان.
	چو آگاه شد پهلوِ نیمروز،	که آمد سپهدار گیتی فروز،
	پذیره شدن را بیاراستند؛	همه کوی و برزن بپیراستند.
155	بر آمد خروشیدن کرٌنای،	همان سنج، با بوق و هندی درای.
	همی شد، به راه اندرون، زال زر	شتابان به دیدار فرٌخ پسر.
	تهمتن چو روی سپهبد بدید،	فرود آمد و آفرین گسترید.
	سپهدار فرزند را در کنار،	گرفت و بفرمود کردن نثار؛
	وزآنجا به ایوان دستانِ سام.	بیامد سپهدار جوینده کام.
160	به نزدیک رودابه آمد پسر؛	به خدمت نهاد از بر ِ خاک سر.
	ببوسید مادر دو یال و برش؛	همی آفرین خواند بر پیکرش.
	نامه ی زال به سام
	به مژده، به نزدیکِ سام سوار،	فرستاد نامه یلِ نامدار.
	به نامه درون سراسر نیک و بد،	نموده بدان پهلوِ پر خرد.
	همی داد با نامه هدیه بسی؛	به نزد سپهدار کردش گٌسی.
165	چو نامه برِ سامِ نیرم رسید،	زشادی رٌخش همچو گل بشکفید.
	بیاراست بزمی چو خرٌم بهار	ز بس شادمانی، گَو نامدار.
	فرستاده را خلعت و یاره داد؛	ز رستم همی داستان کرد یاد.
	نوشت آنگهی پاسخ نامه باز،	به نزدیک فرزندِ گردنفراز.
	به نامه درون گفت:«کز نرٌه شیر،	نباشد شگفتی که باشد دلیر.
170	همان بچٌۀ شیرِ ناخورده شیر	ستاند یکی موبدی تیز ویر.
	مر او را در آرد میان گروه،	چو دندان بر آرد، شود زو ستوه.
	اَبی آنکه دیده است پستان مام،	به خوی پدر باز گردد تمام.
	عجب نیست از رستم نامور	که دارد دلیری چو دستان پدر،
	که هنگام گردیٌ و گند آوری	از او شیر خواهد همی یاوری.»
175	چو نامه به مٌهر اندر آورد گٌرد،	فرستاده را خواند و او را سپرد.
	فرستاده آمد برِ زال زر،	اَبا خلعت و نامۀ نامور.
	از او شادمان شد دل پهلوان،	ز کردار آن نو رسیده جوان.
	جهان ز او پر اومید شد یکسره،	ز روی زمین تا به برجِ بره.

 

104 – کوتوال: دژدار، نگه‌دارنده قلعه و شهر را گویند. برخی گویند این لغت هندی است و پارسیان استعمال کرده‌اند، چه کوت به هندی قلعه است.

110- ثری: زمین، خاک 

170 – ویر: هوش، ادراک

کشتن رستم پیل سپید را

 داستان را از اینحا بشنوید(محسن مهدی بهشت)

  

کشتن رستم پیل سپید را 

1	چــنـان بُد که یک روز بـــا دوســتـــان،	هـمی باده خـــوردند در بوستـن.
	خـــروشنـــده گـــشته دلِ زیــر و بـــم؛	شده شادمان نامداران، به هــم.
	میِ لـــعـــل گـــون را بـــه جــــامِ بلور	بخوردند تا در سر افــتـــاد شـــور.
	چـــنـــیـن گـفــت فــــرزنــــد را زالِ زر،	کــه:«ای نامور پورِ خورشیـد فـــر!
5	دلیـرانـــت را  خلعت و یـــاره ســــاز؛	کــسی را که باشنـد گردن فراز.»
	بــبــخشـیــد رستم بــسی خواسته،	ز خوبــان و اســـــپــانِ آراســـتـه.
	وز آن پــس، پـراگنده شـد انـــجـــمـــن؛	بسی خواستـه یـافته،تن به تن.
	سـپـهـبد به سوی ِشبستان خــویــش	بیامدبدان سان که بُد رسم وکیش.
	تــهـمـتن همیدون،سـرش پــر شتـاب،	بـیامد گرازان سویِ جایِ خـــواب.
10	بـخفت و بــه خواب انــدر آمــد سرش؛	بـرآمـد خــروشیــدنـــــی از درش؛
	کــه:« پیل سپـیـد سپـهبد ز بـــنـــد	رها گشت و آمد به مــردم گزند.»
	چو ز آن گونه گفتارش آمد بــه گــوش،	دلـیریٌ و گردی در او کـرد جــوش.
	دوان رفت و گرز نـیـــا بـــرگـــرفــــت؛	بـرون آمـدن را ، ره انـــــدر گرفـت.
	کــسانی که بودنـــد بـــر درگـــهـــش،	همی بسته کردند بـر وی رهش؛
15	کـــه:« از بـیم سـپهــبـد نــــامــــور،	چگونـه گشـایـــیـم پـیـش تـو در؟
	شب تیره و پیل جَســـتـــه ز بـــنـــد	تـو بیرون شوی، کی بُوَد این پسند؟»
	تهمتن شد آشفته از گـــفـــتـــنـــش؛	یکی مشت زد بر سـر و گردنـش؛
	بدان سان که شد سرش مانندِ گــوی؛	سـویِ دیــگـران انــــــدر آورد روی.
	رمــــیـدنـد از آن پــــهــــلــــوِ نـامــــور؛	دلـاور بــیــــامـد بـــــه نـزدیــکِ در.
20	بـزد گرز و بشکسـت زنـجــیــر و بــنــد؛	چنین زخم از آن نامور بـُد پـسند.
	بــــرون آمـــــد از در بـــــه کـردارِ بـــــاد	به دست اندرش،گرز و سر پر ز باد.
	همی رفت تـازنان سوی ژنده پـــیـــل؛	خروشنده مـانـنـــد دریـــای نـیـل.
	نگــه کــرد؛ کــوهی خـــروشـنـده دیـد؛	زمین، زیر او، دیگ جوشنـده دید.
	رمان دید  از او نـــامداران خـویــش؛	بدان سان که بـیند رخ گرگ ،میش.
25	تـهـمـتـن یکی نعره زد هــم چــو شیر؛	نتـرسیـد و آمـد بــــرِ او، دلــــیــــر.
	چـــو پـــیـــل دمنده مر او را بـدید،	بـه کـردارِ کـوهی بـــــرِ او دویـــــد.
	بـــــرآورد خـــــرطـــــوم پـیـل ژیان،	بـدان تا به پـهـلـو رسـانـد زیــــان.
	تــهمتـن یکـی گرز زد بر سـرش،	که خم گـشت بالایِ کُه پـیکـرش
	بــلــرزیــد بـــر خـــود کـُــهِ بـــیـستـون؛	به زخمی بـیفتـاد، خـــوار و زبون.
30	بــــیــــفــتـاد پـیـل دمنده ز پـای؛	تـهـمـتن بیامد سـبـک بـــازِ جای.
	بــخفــت و چـو خــورشـیــد از خـــاوران	بـــرآمـد بـه سانِ رخِ دلـــبــــــران.
	بـه زال آگهـی شد که رستـم چه کــرد؛	ز پــیـل دمنـده بـــــرآورد گــــــرد.
	بــه یک گرز، بشکســت گـــردنـــش را؛	به خاک اندر افگنـد مـر تـنـش را.
	سـپـهـبـد چـو بـشنـید ز ایشان سخن.	کـه چون بود کردار از آغــــاز و بن،
35	بــگفــتـــا:« دریـغـــا چـنـان ژنـــده پـیل!	که بودی خروشان چو دریای نیل،
	بسـا رزمـگــاهــا کـــه آن پــیـل مست،	به حمله،همه پاک بر هم شکست،
	اگــــر چــــنــــد در رزم پـــــیـــــروزگـــــر،	بدی بـــــه از رســتـمِ نـــــامـــــور.
	بـــفـــرمــــود تــــا رستــم آمـد بــــرش؛	بـبوسیـد،با دست، یال و سرش.
	بدو گـفـت:« کای بچه ی نـره شیـر!	برآورده چنگال و گشتـه دلـــیـــر!
40	بــدیـن کودکی، نـیست هــمـتـای تـــو،	به فـرٌ و بـه مـردیٌ و بــــالای تــــو.
	کـــنـــون پـــیـــش تـــر ز آن کـه آواز تـــو	بر آید، وز آن بـگسلـد ســـاز تـــو.
	بــه خــون نــریمـان میان را بـــبـــنـــد؛	برو تـــازیان تـــا بـــه کـوهِ سپـنـد
	یـکی کوه بـیــنـی، ســر انـــدر سحاب،	که بـر وی نـپـٌرید پران عــــقــــاب.
	چـهـــاراسـت فـرسنـگ بـالایِ کــوه؛	پر از ســبــــزه و آب و دور از گروه.
45	هــمــیــدون چـــهـــاراست پهنـاش بـر؛	بـسـی انــــدر او مــــردم و جانور.
	درختـــان بـــسیار، بـا کـشست و ورز؛	کسی خود ندیده است ازاین گونه مرز.
	ز هــر پــیــشــه کــار وز هـــر میـوه دار،	در او آفریـــده اســــــت پــروردگار.
	یــــکــــی راه، بــــر وی دژی ســـاختـه،	به سان ســپـــهـــری بـرافـراختـه.
	نــریــمــان کــه گــوی از دلیران بـــبــُـرد،	به فرمان شـاه آفــــریــــدون گُـرد،
50	بـــه ســــوی حـصـار انــــدر آورد پــــای؛	درآن راه از او گشت پردخته جای.
	شب و روز بـودی بـــــه رزم انـــــدرون؛	همیدون گهی چاره ،گاهی فسون.
	بماند اندر آن رزم سالی فزون،	سپاه اندرون و سپهبد برون.
	سرانجام سنگـــی بـــیـــنـــداخـــتــنـد	جهان را ز پهـلـــو بـــپـرداخـتـنـد.
	ســپــه بــی سپـهـدار گـــشـتــنـد بـــاز	هـزیمت بــــر ِشــــاه گــــردن فراز.
55	چو آگـاهـــی آمــــد بــــه ســام دلــیــــر	که:شیر دلاور شد از بـیشه سیر،
	خــروشیـد بـســـیـــار و زاری نـــمـــود؛	همی هـر زمان ناله ای بـــر فزود.
	یکی هفـتـه بودنـد بـا ســـوگ و درد؛	سر هفته، پهلو سپـه گــِـرد کـــرد
	بــه سوی حصـار دژ انـدر کـشـیـــد؛	بـیابان و بـیره ســپـــه گسـتـریـد.
	نـشست اندر آن جا بسی سال و ماه؛	سـوی بـــــاره ی دژ ندانست راه.
60	زدروازۀ دژ یکی تن برون	نـیـامــــد؛ همیدون نرفت اندرون؛
	که حاجت نبُدشان به یک پرٌ کاه،	اگر چند در بسته بُد سال وماه.
	ســرانــجــام نــومیـد بـرگـشـت ســـام،	زخون پدر نارسیده به کام.
	تو را، ای پسر! گـــاه آمد کنون،	که سازی یکی چاره ای، پر فسون.
	روی شاد دل بــا یــــــکــی کــــــاروان،	بدان سان که نشناسدت دیدبان.
65	تن خود به کـوه سـپـــنـــد افـــگـــنـــی؛	بن و بیـخ آن بـَدرَگـــان بــرکـنـی؛
	کـــه اکـــنون نـدانـد کـــسـی نـام تــــو؛	ز رفـتن بـرآیــد مگـر کــــام تــــو!»
	بــدو گـفـت رستم که:«فرمـان کـــنـــم؛	مر ایـن درد را زود درمـــان کنم.»
	بــدو گــفت زال:«ای پـسـر! هـوش دار؛	هر آنچت بگویــم،ز من گوش دار؛
	بـرآرای تـــــن چـــون تــــــن ســاروان؛	شتـر خـواه از دشت، یک کـاروان.
70	بـــه بــــارِ شـتــــر نـمـک دار و بــــس؛	چنان زو نشناسدت هیچ کـــس؛
	که بــارِ نــمــک هــســت آن جـــا عزیز؛	به قیمت از آن به ندارنــد چـــیـــز.
	چــو بــاشـــد حـصـاری گران بـــر درش،	بـود بی نمکشان خور و پــرورش.
	چو بیند بارِ نمک ناگهان،	پذیره شوندت کِهان و مِهان.»

آمدن سام به دیدن رستم

 داستان را از اینجا بشنوید(سالار)

 آمدن سام به دیدن رستم

3664	چو آگاهى آمد به سامِ دلیر	که شد پورِ دستان همانند شیر،
3665	کس اندر جهان کودکِ نارسید،	بدان شیر مردى و گُردى ندید،
	بجنبید مر سام را دل ز جاى؛	به دیدار ِآن کودک آمدش راى.
	سپه را به سالارِ لشکر سپرد؛	برفت و جهان دیدگان را ببرد.
	چو مهرش سوى ِپورِ دستان کشید،	سپه را سوى زابلستان کشید.
	چو زال آگهى یافت، بر بست کوس؛	ز لشکر، زمین گشت چون آبنوس‏.
3670	خود و گُرد مهراب، کابل خداى	پذیره شدن را، نهادند راى.‏
	بزد مهره در جام و برخاست غَو؛	بر آمد ز هر دو سپه دار و رو.
	یکى لشکر ی، کوه تا کوه مرد؛	زمین قیرگون و هوا لاژورد.
	خروشیدن تازى اسپان و پیل؛	همى رفت آواز تا چند میل.
	یکى ژنده پیلى بیاراستند؛	بر او تخت زرّین بپیراستند.
3675	نشست از بر ِتخت بر، پور زال،	ابا بازوى شیر و با کتف و یال‏.
	به سر بَرش تاج و کمر بر میان؛	سپر پیش و در دست، گرز گران.‏
	چو از دور سام یل آمد پدید،	سپه بر دو رویه رده بر کشید
	فرود آمد از اسب مهراب و زال؛	بزرگان که بودند بسیار سال،‏
	یکایک ،نهادند سر بر زمین؛	اَبَر سام ِیل خواندند آفرین‏.
3680	چو گل چهره سامِ یل بشکفید،	چو بر پیل بر بچّه شیر دید.
	چنان هَمش بر پیل پیش آورید؛	نگه کرد و با تاج و تختش بدید.
	یکى آفرین کرد سام دلیر،	که:«تَهما! هزبرا! بزى، شاد و دیر!»
	ببوسید رستمش تخت، اى شگفت!	نیا را یکى نو ستایش گرفت‏،
	که:«اى پهلوان! جهان شاد باش؛	چو شاخِ توام من، تو بنیاد باش‏.
3685	یکى بنده‏ام نامور، سام را؛	نشایم خور و خواب و آرام را؛
	همه پشتِ زین خواهم و دِرع و خُود؛	همه تیر و ناوَک فرستم درود.
	به چهر تو ماند همى چهره ‏ام؛	چو آنِ تو باشد مگر زهره ‏ام‏!»
	و زان پس فرود آمد از پیل مست؛	سپهدار بگرفت دستش به دست.‏
	همى بر سر و چشم او داد بوس؛	فرو ماند پیلان و آواى کوس‏.
3690	به گورابه اندر نهادند روى؛	همه راه شادان و با گفت و گوى.‏
	همه کاخها تختِ زرّین نهاد؛	نشستند و خوردند و بودند شاد.
	بر آمد بر این بر یکى ماهیان؛	به رنجى نبستند هرگز میان‏.
	همی خورد هر کس به آواى رود؛	همى گفت هر یک به نوبت، سرود.
	به یک گوشۀ تخت، دستان نشست؛	دگر گوشه رستم، عمودی به دست.
3695	به پیش اندرون، سامِ گیهان‏گشاى،	فرو هِشته از تاج پرّ هماى.
	به رستم همى در شگفتى بماند؛	بر او هر زمان نام یزدان بخواند؛
	بر آن بازو و یال و آن سُفت و شاخ؛	میان چون قلم، سینه و بَر، فراخ.
	به زال آنگهى گفت:«تا صد نژاد،	بپرسى،ندارد کسی این به یاد،
	که کودک ز پهلو برون آورند؛	بدین نیکویی چاره چون آورند؟!
3700	به سیمرغ بادا هزار آفرین!  بدین خوبروییٌ و این فرٌ و یال،  بدین شادمانی کنون می خوریم؛	که ایزد وُرا ره نمود اندرین.‏  به گیتی نباشد کس او را هَمال.  به می جانِ اندوه را بشکریم؛
	که گیتى سپنج است، پُر آى و رو؛	کهن شد یکى، دیگر آرند نو.»
	به مى دست بردند و مستان شدند؛	ز رستم سوىِ یادِ دستان شدند.
3705	همى خورد مهراب چندان نَبید،	که جز خویشتن در جهان کس ندید.
	همى گفت:«نندیشم از زالِ زر؛	نه از سام و نَز شاهِ با تاج و فر.
	من و رستم و اسب شبدیز و تیغ!	نیارد بر او سایه گسترد میغ‏.
	کنم زنده آیین ضحٌاک را؛	به پِى، مشکِ سارا کنم خاک را.»
	پر از خنده گشته لب زال و سام،	ز گفتار مهرابِ دل شادکام.‏
3710	سر ِماهِ نو، هرمزِ مهر ماه،	بشد سام بر تخت و  بگزید راه.‏
	چنین گفت مر زال را:«کاى پسر!	نگر تا نباشى جز از دادگر!
	به فرمان شاهان دل آراسته؛	خرد را گُزین کرده بر خواسته.‏
	همه ساله بسته دو دست از بدى؛	همه روز جُسته رهِ ایزدى.‏
	چنان دان که بر کس نمانَد جهان؛	یکى بایدت آشکار و نهان‏.
3715	بر این پندِ من باش و مگذر از این!	بجز بر ره راست مسپَر زمین!‏
	که من در دل ایدون گُمانم همى،	که آمد به تنگى زمانم همى.»‏
	دو فرزند را کرد پدرود و گفت؛	که:«این پندها را نباید نِهُفت.»‏
	بر آمد، ز درگاه، زخم ِدراى؛	ز پیلان، خروشیدنِ کرّ ناى‏.
	سپهبد سوى باختر کرد روى،	زبان گرم گوى و دل آزرم جوى.‏
3720	برفتند با او دو فرزند اوی؛	پر از آب رخ، دل پر از پند اوی.
	سه منزل برفتند و گشتند باز؛	کشید آن سپهبد به راهِ دراز؛
	وز آن روى، زالِ سپهبد ز راه،	سوى سیستان بُرد باز  آن سپاه.‏
	شب و روز، با رستم ِشیرِ مرد،	همى کرد شادى؛ همی باده خُورَد.

 3670  کابل خدای: پادشاه کابل 

3671  مهره به جام زدن: آماده حرکت شدن- اعلام شروع حرکت

3671  دار و رو:گیر و دار و هنگامه سپاهیان  

۳۶۸۶  درع:دزره جوشن 

         درود فرستادن به چیزی: توجه کردن به چیری 

         ناوک: نیزه

3694  عمودی :گرز 

3697  سفت: شانه 

3701:همال: مانند 

شمار واژه های وامی در شاهنامه ی فردوسی          محمد یعقوب یســنا

گفتار اندر زادن رستم(3574-3663)

 داستان «گفتار اندر زادن رستم» را از اینجا بشنوید (شهرزاد)   

3574	بسى بر نیامد بر این روزگار،	که با زاد سرو اندر آمد نِهار.
3575	شکم گشت فربی و تن شد گران؛	شد آن ارغوانى رُخَش زعفران.‏
	بدو گفت مادر که:«اى جانِ مام!	چه بودت که گشتى چنین زرد فام؟»‏
	چنین داد پاسخ که:«من روز و شب،	همى بر گشایم به فریاد لب.‏
	همانا زمان آمدَسَتم فراز؛	و ز این بار بردن نیابم جواز.
	تو گویى به سنگستم آگنده پوست؛	وگر ز آهن است آنکه بمیان اوست‏.»
3580	چنین تا گهِ زادن آمد فراز؛	به خواب و به آرام بودش نیاز.
	چنان بُد که یک روز ز او رفت هوش؛	از ایوان دستان بر آمد خروش‏.
	خروشید سیندخت و بِشخُود روى؛	بکَند آن سیه گیسوىِ مشک بوى.‏
	یکایک بدستان رسید آگهى،	که:«پژمرده شد برگِ سروِ سهى‏.»
	به بالینِ رودابه شد زالِ زر،	پر از آب رخسار و خسته جگر.
3585	همان پرّ ِسیمرغش آمد به یاد؛	بخندید و سیندخت را مژده داد.
	یکى مِجمر آورد و آتش فروخت؛	و ز آن پرٌِ سیمرغ، لختى بسوخت.‏
	هم اندر زمان، تیره‏گون شد هوا؛	پدید آمد آن مرغ فرمان روا!
	چو ابرى که بارانش مرجان بُوَد؛	چه مرجان؟ که آرایشِ جان بود.
	ستودش فراوان و بردش نماز ؛	بر او کرد زال آفرینِ دراز.
3590	چنین گفت با زال:« که این غم چراست؟	به چشم هُزبر اندرون نم چراست؟‏
	کز این سروِ سیمینِ برِ ماهروى،	یکى  شیر باشد تو را، نامجوى؛‏
	که خاکِ پىِ او ببوسد هُزبر؛	نیارد به سر بر گذشتنش ابر؛
	وز آواز او، چرِمِ جنگى پلنگ	شود چاک چاک و بخاید دو چنگ.‏
	هر آن گُرد کآواز گوپالِ اوى،	ببیند بر و بازوى و یال اوى،
3595	از آواز او اندر آید ز پاى؛	دلِ مرد جنگى بر آید ز جاى.
	به جاىِ خرد، سام ِسنگى بُوَد؛	به خشم اندرون، شیرِ جنگى بُود.
	به بالاىِ سرو و به نیروى پیل؛	به آورد، خشت افگَنَد بر دو میل.
	نیاید به گیتى ز راه زِهِش،	به فرمانِ دادارِِ نیکى دِهِش.
	بیاور یکى خنجرِ آبگون؛	یکى مرد بینا دلِ پر فسون‏.
3600	نخستین به مى ماه را مست کن؛	ز دل، بیم و اندیشه را پَست کن.‏
	تو بنگر که بینا دل افسون کند،	به صندق؛تا شیر بیرون کند.
	بکافَد تهیگاهِ سرو سهى؛	نباشد مر او را ز درد آگهى‏.
	و ز او بچٌۀ شیر بیرون کشد؛	همه پهلوىِ ماه در خون کشد؛
	وز آن پس بدوز آن کجا کرد چاک؛	ز دل دور کن ترس و تیمار و باک.‏
3605	گیاهى که گویمت با شیر و مُشک،	بکوب و بکن هر سه در سایه خشک.‏
	بسای و بیالاى بر خستگیش؛	ببینى همان روز پیوستگیش‏.
	بر او مال، از آن پس یکى پرّ من؛	خجسته بُوَد سایۀ فرَّ من‏.
	تو را ز این سخن شاد باید بُدَن؛	به پیشِ جهاندار باید شدن؛‏
	که او دادت این خسروانى درخت؛	که هر روز نو بشکفاندت بخت.‏
3610	بدین کار دل هیچ غمگین مدار!	که شاخ بَرومندت آمد به بار.»
	بگفت و یکى پر ز بازو بکَند؛	فگند و به پرواز بر شد، بلند.
	بشد زال و آن پرّ او بر گرفت؛	برفت و بکرد آنچه گفت، اى شگفت!‏
	بدان کار نظٌاره بُد یک جهان؛	همه دیده پر خون و خسته روان.
	فرو ریخت از مژّه سیندخت خون؛	که کودک ز پهلو کى آید برون‏!
3615	بیامد یکى موبدى چرب دست؛	مر آن ماه رخ را به مى کرد مست‏.
	بکافید، بى‏رنج، پهلوىِ ماه؛	بتابید مر بچٌه را سر ز راه‏.
	چنان بى‏گزندش برون آورید؛	که کس در جهان آن شگفتى ندید.
	یکى بچٌه بُد چون گَوَى شیرفش؛	به بالا بلند و به دیدار، کَش‏.
	شگفت اندر و مانده بُد مرد و زن؛	که نشنید کَس بچٌۀ پیلتن!‏
3620	شبانروز مادر ز مى خفته بود؛	ز مى خفته و دل ز هُش رفته بود.
	همان درزگاهش فرو دوختند؛	به دارو همه درد بسپوختند.
	چو از خواب بیدار شد سرو بُن،	به سیندخت بگشاد لب بر سَخُن.‏
	بر او، زرّ و گوهر بر افشاندند؛	اَبَر کردگار آفرین خواندند.
	مر آن بچٌه را پیش او تاختند؛	به سان سپهرى بر افراختند.
3625	بخندید از آن بچٌه سرو سهى؛	بدید اندر او فرّ شاهنشهى‏.
	«بِرَستم –بگفتا: غم آمد به سر؛»	نهادند رُستمش نام پسر.
	یکى کودکى دوختند از حریر؛	به بالاىِ آن شیر ناخورده شیر.
	درون، اندر آگنده موىِ سمور؛	به رخ، بر نگاریده ناهید و هور.
	به بازوش بر، اژدهاى دلیر؛	به چنگ اندرش، داده چنگال شیر.
3630	به زیر کَش اندر، نگارِ سنان؛	به یک دست، گوپال و دیگر عنان‏.
	نشاندندش آنگه بر اسپِ سمند؛	به گِرد اندرش، چاکران نیز چند.
	هیونِ تکاور بر انگیختند؛	به فرمانبران بر، دِرَم ریختند.
	مر آن صورتِ رستمِ گرزدار،	ببردند نزدیک سام سوار.
	یکى جشن کردند در گلستان؛	ز زابلسِتان تا به کابلسِتان‏.
3635	همه دشت پر باده و ناى بود؛	به هر کُنج، صد مجلس آراى بود.
	به کابل درون، گشت مهراب شاد؛	به مژده، به درویش دینار داد.
	به زابلسِتان، از کران تا کران،	نشسته به هر جاى رامشگران‏.
	نبُد کِهتر از مِهتران بر فرود؛	نشسته، چنانچون بُوَد تار و پود.
	پس آن پیکرِ رستمِ شیر خوار،	ببردند نزدیکِ سام سوار.
3640	اَبَر سام یل موى بر پاى خاست؛	«مرا مانَد این پرنیان- گفت: راست‏.
	اگر نیم ازین پیکر آید تنش،	سرش ابر ساید؛ زمین دامنش‏.»
	و ز آن پس، فرستاده را پیش خواست؛	دِرَم ریخت؛ تا با سرش گشت راست.‏
	به شادى بر آمد ز درگاه کوس؛	بیاراست میدان چو چشم خروس.
	مى آورد و رامشگران را بخواند؛	به خواهندگان بر، دِرَم برفشاند.
3645	بیاراست جشنى که خورشید و ماه	نظاره شدند، اندر آن بزمگاه.
	پس آن نامۀ زال پاسخ نبشت؛	روان را بدان پاسخ اندر سرشت.
	نخست آفرین کرد بر کردگار،	بدان شادمان گردش روزگار،
	ستودن گرفت آنگهى زال را؛	خداوندِ شمشیر و گوپال را.
	پس آمد بدان پیکرِ پرنیان،	که یالِ یلان داشت و فرّ کیان.‏
3650	بفرمود« کو را چنین ارجمند،	بدارید کز دم نیابد گزند.
	نیایش همى کردم، اندر نِهان؛	چنین جُستم از کردگار جهان،‏
	که زنده ببیند جهان بینِ من،	ز تخم تو، گُردى به آیینِ من‏.
	کنون شد مرا و ترا پشت راست؛	نباید جز از زندگانیش خواست.»‏
	فرستاده آمد چو بادِ دمان،	بر ِزالِ روشن دل و شادمان.
3655	چو بشنید زال این سخنهاى نغز،	که روشن روان اندر آمد به مغز،
	به شادیش بر، شادمانى فزود؛	برافراخت گردن بچرخ کبود.
	همى گشت از این گونه بر سر جهان؛	برهنه شد آن روزگارِ نهان‏.
	به رستم همى داد ده دایه شیر؛	که نیروىِ مرد است و سر مایه شیر.
	چو از شیر آمد سوىِ خوردنى؛	شد از نان و از گوشت بَرتنى.
3660	بُدى پنج مَرده مر او را خورش؛	بماندند مردم از آن پرورش.
	چو رستم بپیمود بالاىِ هشت؛	به سانِ یکى سروِ آزاد گشت.‏
	چنان شد که رخشان ستاره شود؛	جهان بر ستاره نظاره شود.
	تو گفتى که سام یَلَستى به جاى،	به بالا و دیدار و فرهنگ و راى.‏

3574:زاد سرو: سرو آزاده(رودابه) 

        نِهار: کمی و کاهش 

3575:ارعوانی: سرخ گون 

3577:جواز: رهایی 

3584: خسته جگر: غمگین - آزرده 

3586:مجمر: منقل یا ظرفی که در آن گاه آنش و غود و غنبر می سوزانند- آتشدان 

3590:هزبر: شیر 

3597: خشت: سلاحی شبیه نیزه  

رسیدن زال به نزدیک سام(3506-3573)

 خواندن پیام های پیشین این داستان از اینجا 

     

شاهنامه امیر بهادر- عکس از فرشته

   داستان را از اینجا بشنوید(ساحل )  

عکس ها از تارنگار حسن نقاشی

3506	همى راند دستان گرفته شتاب،	چو پرّنده مرغان و کشتى بر آب‏.
	کسى را نبُد ز آمدنش آگهى؛	پذیره نرفتند ،با فرّهى.
	خروشى بر آمد ز پرده سراى؛	که:«آمد ز ره زالِ فرخنده راى‏.»
	پذیره شدش سامِ یل، شادمان؛	همى داشت اندر بَرَش یک زمان‏.
3510	چو شد زو رها زال، بوسید خاک؛	بگفت آن کجا دید و بشنید، پاک‏.
	نشست از برِ تختِ پُر مایه سام،	اَبا زال، خرّم دل و شادکام‏.
	سخنهاى سیندخت گفتن گرفت؛	چو شد لبش خندان، نِهفتن گرفت‏.
	چنین گفت:«کآمد ز کابل پیام؛	پیمبر زنى بود سیندخت نام‏.
	ز من خواست پیمان و دادم زبان،	که:« هرگز نباشم بر او بدگمان‏.
3515	ز هر چیز کز من بخوبى بخواست،	سخنها بر آن بر نِهادیم، راست‏.
	نخست آنکه با شاهِ زابلسِتان،	شود جفت خورشید کابلسِتان؛‏
	دگر آنکه زى او به مهمان شویم؛	بر آن دردها پاک درمان شویم‏.
	فرستاده ای  آمد از نزدِ اوى،	که:" شد ساخته کار؛ پیوند جوی."‏
	کنون چیست پاسخ فرستاده را؟	چه گوییم مهرابِ آزاده را؟»
3520	ز شادى چنان شد دلِ زالِ سام،	که رنگش سراپاى شد لعل فام‏.
	چنین داد پاسخ که:«اى پهلوان!	گر ایدون که بینى به روشن روان،
	سپه رانى و ما به کابل شویم؛	بگوییم ز این در سخن بشنویم.»
	به دستان نگه کرد فرخنده سام؛	بدانست کو را در این چیست کام‏.
	سخن هر چه از دختِ مهراب نیست،	به نزدیک زال، آن جز از خواب نیست.‏
3525	بفرمود تا زنگ و هندى دراى	زدند و گشادند پرده سراى‏.
	هیونى بر افگند و گُردی دلیر؛	بِدان تا شود نزدِ مهرابِ شیر؛
	بگوید که:« آمد سپهبد ز راه،	اَبا زال و پیلان و چندى سپاه.»‏
	بزد ناى مهراب و بر بست کوس؛	بیاراست لشکر چو چشم خروس؛‏
	ابا ژنده پیلان و رامشگران،	زمین شد بهشت از کران تا کران‏.
	ز بس گونه‏گون پرنیانى درفش،	چه سرخ و سپید و چه زرد و بنفش؛‏
	چه آواىِ ناى و چه آواىِ چنگ؛	خروشیدنِ بوق و آواىِ زنگ،
	تو گفتى مگر روزِ انجامِش است!	یکى رستخیز است، گر رامش است!
3530	همى رفت از این گونه؛ تا پیشِ سام،	فرود آمد از اسپ و بگذارد گام‏.
	گرفتش جهان پهلوان در کنار؛	بپرسیدش از گردش روزگار.
	شه کابلستان گرفت آفرین،	اَبَر سام و بر زالِ زر همچنین.‏
	نشست از بر ِبارۀ تیز رَو،	چو از کوه سر بر کشد ماهِ نو.
	یکى تاج زرّین، نگارَش گهر،	نهاد از برِ تارَکِ زالِ زر.
3535	به کابل رسیدند، خندان و شاد؛	سخنهاى دیرینه کردند یاد.
	همه شهر از آوازِ هندى دراى،	ز نالیدن بربط و چنگ و ناى‏،
3540	تو گفتى دد و دام رامشگر است؛	زمانه بر آرایشى دیگر است.‏
	بُش و یال اسپ،از کران تا کران،	بَراندوده مشک و می و زعفران.‏
	بِرون رفت سیندخت با بندگان،	میان بسته سیصد پرستندگان.‏
	مر آن هر یکى را یکى جام ِ زر،	به دست اندرون، پر ز مشک و گهر.
	همه سام را آفرین خوانَدند؛	پس آن جام گوهر بر افشاندند.
3545	بدان جشن هر کس که آمد فراز،	شد از خواسته یک به یک بى‏نیاز.
	بخندید و سیندخت را سام گفت،	که:« رودابه را چند خواهى نِهفت؟»‏
	بدو گفت سیندخت:«هَدیه کجاست،	اگر دیدنِ آفتابت هواست‏؟»
	چنین داد پاسخ به سیندخت سام،	که:«از من بخواه آنچه آیدت کام‏.»
	برفتند تا خانۀ زرنگار،	کجا اندر او بود خرّم بهار.
3550	نگه کرد سام اندر آن ماهروى؛	یکایک، شگفتى بماند اندر اوى‏.
	ندانست کِش چون ستاید همى؛	بر او چشم را چون گشاید همى‏.
	بفرمود تا رفت مهراب پیش؛	ببستند بندى، به آیین و کیش‏.
	به یک تختشان شاد بنشاندند؛	عقیق و زبرجد برافشاندند.
	سرِ ماه با افسرِ نامدار؛	سرِ شاه با تاج گوهر نگار.
3555	بیاورد پس دفتر ِخواسته؛	همه نُسخَت گنج آراسته.‏
	بر او خواند از گنجها هر چه بود؛	که گوش آن نیارَست گفتى شنود.
	برفتند از آنجا به جاىِ نشست؛	ببودند ببودند هفته، با مى به دست‏؛
	و ز ایوان، سوى کاخ  رفتند باز؛	سه هفته به شادى گرفتند ساز.
	بزرگان کشورش، با دستبند،	کشیدند صف  پیش کاخ بلند،
3560	سر ِماه، سام ِنریمان برفت؛	سوىِ سیستان روى بنهاد، تفت،‏
	اَبا زال و با لشکر و پیل و کوس؛	زمانه رکاب ورا داد بوس،
	عَمارى و بالاى و هودَج بساخت؛	یکى مهد؛ تا ماه را در نِشاخت‏.
	چو سیندخت و مهراب و پیوند خویش	سوىِ سیستان ره گرفتند پیش،‏
	برفتند شادان دل و خوش مَنِش	پر از آفرین لب، ز نیکى دِهِش‏.
3565	رسیدند پیروز در نیمروز،	چنان شاد و خندان و گیتى فروز.
	یکى بزم سام آنگهى ساز کرد؛	سه روز اندران بزم بَگماز کرد.
	پس آنگاه سیندخت آنجا بماند؛	خود و لشکرش سوىِ کابل براند.
	سپرد آن زمان پادشاهى به زال؛	بِرون برد لشکر، به فرخنده فال.‏
	سوى گرگسارانِ شد و باختر؛	درفشِ خجسته بر افراخت سر.
3570	«شوم -گفت: کان پادشاهى مراست؛	دل و دیده با ما ندارند راست.‏
	منوچهر منشورِ آن بوم و بر،	مرا داد و گفتا:" همى دار و خور."
	بترسم از آشوب بدگوهران؛	به ویژه، ز گٌردانِ مازندران‏.»
3573	بشد سام ِیک زخم و بنشست زال؛	مى و مجلس آراست و بفراخت یال.

 3528:چشم خروس:نماد آراستگی و زیبایی و رنگارنگی (از فرهنگ شاهنامه دکتر رواقی)

 3541 بُش:یال  

3553بستن بند:از آیین های پیوکانی نشانه ای بود از همبستگی که دست عروس و داماد را با بندی نمادین می بستند. هنوز در هند روایی دار  

3554: شاه بعنی داماد 

3566:در میهمان نوازی ایرانی ،میهمان می بایست سه روز در سرای میزبان می مانده است. 

3570: یال افراختن : به کار آغازیدن