بردن پیران کیخسرو را نزد افراسیاب

نگاره از شاهنامه شاه تهماسبی( عکس از سالار)

داستان را با صدای دکتر کزازی از اینجا بشنوید

بردن پیران کیخسرو را به نزدیک افراسیاب[1]

به نزدیکِ کیخسرو آمد دمان،	به رخ، ارغوان و به دل، شادمان.
بدو گفت: "کز دل، خِرَد دور کن؛	چو رزم آوَرَد، پاسخش سور کن.
مرو پیشِ او، جز به بیگانگی؛	مگردان زبان، جز به دیوانگی.
مگرد، ایچ‌گونه، به گِردِ خِرَد؛	یک امروز بر تو مگر بگذرد!"	2470
به سر بر نهادش کلاهِ کَیان؛	ببستش کَیانی کمر بر میان،
یکی بارۀ گامن خواست، نغز؛	بر او برنشست آن گَوِ پاکْ مغز.
بیامد به درگاهِ افراسیاب،	جهانی بر او دیده کرده پرآب.
رَوارَو برآمد که: "بگشای راه؛	که آمد نوآیین گَوِ تاج̊‌خواه."
همی رفت پیش اندرون شاهِ گُرد؛	سپهدار̊ پیران ورا پیش بُر̊د.	2475
بیامد به نزدیکِ افراسیاب؛	نیا را رخ، از شرمِ او، شد پرآب.
بر آن خسروی یال و آن چنگِ اوی،	بر آن رفتن و شاخ و اورنگِ اوی،
زمانی نگه کرد و او را بدید؛	همی گشت رنگِ رُخَش ناپدید.
تنِ پهلوان گشت لرزان، چو بید؛	ز کیخسرو آمد دلش ناامید.
ز دردِ دلش هیچ نگشاد چهر؛	زمانه، به دل̊ش اندر، آورد مهر.	2480
بدو گفت: "کای نو رسیده شُبان!	چه آگاهی استَت ز روز و شَبان؟
برِ گوسپندان، چه کردی همی؟	زمین را چگونه سپَر̊دی همی؟"
چنین داد پاسخ که: "نخچیر نیست؛	مرا خود کمان و زِه̊ و تیر نیست."
بپرسید بازش، از آموزگار؛	بد و نیک و از گردشِ روزگار.
بدو گفت: "جایی که باشد پلنگ،	بدرّد دلِ مردمِ تیز̊چنگ."	2485
سه دیگر بپرسیدش از مام و باب؛	از ایوان و از شهر و از خورد و خواب.
چنین داد پاسخ که: "درّنده شیر	نیارد سگِ کار̊زاری به زیر."
بخندید خسرو ز گفتارِ اوی؛	سویِ پهلوانِ سپه کرد روی.
بدو گفت: "کاین دل ندارد به جای؛	ز سر پرسمش؛ پاسخ آرَد ز پای.
نیاید همانا بد و نیک از اوی؛	نه ز این سان بُوَد مردمِ کینه جوی.	2490
شَو̊؛ این رو به خوبی به مادر سپار؛	به دستِ یکی مردِ پرهیزگار،
گُسی کُن̊ش سوی سیاوو̊ش گِرد؛	مگردان بدآموز را هیچ گِرد.
بده هر چه باید ز گنجِ دِرَم،	ز اسپ و پرستنده و بیش و کم."
سپهبَد بر او کرد لَختی شتاب؛	برون آمد از پیشِ افراسیاب.
به ایوانِ خویش آمد، افروخته،	خرامان و چشمِ بدی دوخته.	2495
همی گفت: "کز دادگر کَردگار،	درختی نو آمد، جهان را، ببار."
درِ گنجهای کهن باز کرد؛	ز هر گونه‌ای، شاه را ساز کرد:
ز دینار و دیبا و تیغ و گهر،	ز اسپ و سِلیح و کلاه و کمر؛
هم از تخت و از بدره‌هایِ دِرَم،	ز گستردنیها و از بیش و کم،
همه پیش کیخسرو آوَر̊د زود؛	به داد و دِهِش، آفرین برفزود.	2500
گُسی کردشان سویِ آن شار̊س̊تان،	کجا گشته بُد باز چون خار̊س̊تان.
فریگیس و کیخسرو آنجا رسید؛	بسی مردم آمد، ز هر سو، پدید.
به دیده، سپَر̊دند یکسر زمین؛	زبانِ دد و دام پر آفرین:
"کز آن بیخ̊ برکنده فرّخ درخت،	از این‌گونه شاخی برآوَر̊د بخت.
ز شاهِ جهان، چشمِ بد دور باد!	روانِ سیاوش پر از نور باد!"	2505
همه خاکِ آن شار̊س̊تان شاد گشت؛	گیا، بر چمن، سروِ آزاد گشت.
ز خاکی که خونِ سیاوش بخُوَر̊د،	به ابر اندر آمد یکی سبز̊ نَرد.
نگاریده بر برگها چهرِ اوی؛	همی بوی مشک آمد از مهرِ اوی.
به دَی̊ مه، به سانِ بهاران بُدی؛	پرستشگهِ سوگواران بُدی.
کسی کو ز بهرِ سیاوش گریست،	به زیرِ درختِ بلندش بزیست.	2510
-چنین است کَردار این گَنده پیر:	ستانَد ز فرزند پستانِ شیر.
چو پیوسته شد مهرِ دل بر جهان،	به خاک اندر آرَد همی ناگهان.
از او، تو جز از شادمانی مجوی؛	به باغِ جهان، برگِ اندُه مبوی.
اگر تاجداری و گر دست̊‌تنگ،	نبینم همی روزگارِ درنگ.
مرنجان روان؛ کاین سرایِ تو نیست؛	جز از تنگ̊‌تابوت جایِ تو نیست.	2515
نهادن چه باید؟ به خوردن نشین،	بر اومیدِ گنجِ جهان̊‌آفرین.-

[1] کزازی، میرجلال‌الدین، نامۀ باستان، ویرایش و گزارش شاهناۀ فردوسی.

جلد سوم: داستان سیاوش. تهران: سمت، 1386 ص111 تا 113

.

یادداشت هایی بر  این داستان:

دکتر خالقی در یادداشتهای خود نوشته اند که یک سال پیش پژوهنده المانی بهنام پیریچک  در مقاله ای با عنوان " هاملت در ایران" داستان سیاوش را با هاملت مقایسه کرده و معتقد است شکسپیر در اثر خود از شاهنامه استفاده کرده است و معتقد است در پاسخ های به ظاهر بی معنی کیخسرو رمزی نهفته است که می توانید در صفحه 711 جلد نهم شاهنامه خالقی مطلق آن را بخوانید.

باغ شاهنامه:

درخت کیخسرو به بار آمد:

وقتی کیخسرو سالم از پیش افراسیاب بیرون می آید پیران می گوید:

2496: درختی نو آمد جهان را به بار

سیاوش درختی که از بیخ کنده شده بود و شاخی مانند کیخسرو از آن برآمد:

2504: کز آن بیخ برکنده فرّخ درخت، / از این گونه شاخی برآورد بخت.

خلاصه داستان:

افراسیاب دچار پشیمانی شده و با کشتن سیاوش خواب راحت را از خودش گرفته است ومرتب دچار نگرانی  از کودک سیاوش است . قرار بر این شد که پیران کیخسرو را نزد افراسیاب ببرد.

پیران نفس زنان و هیجان زده به نزد کیخسرو میآید و به او می گوید در برابر افراسیاب خود را به دیوانگی زده و پاسخ های نامربوط به پرسش ها بدهد تا افراسیاب گمان برد که او عقل و شعور درستی ندارد.

پیران کیخسرو را با تاج و کمر بند پادشاهی سوار بر اسبی تند رو کرده و با هم به سوی کاخ افراسیاب می روند.

این دو به درگاه افراسیاب می رسند . مردم با دیدن کیخسرو و به یاد آوردن آنچه بر سر سیاوش آمده اشک می ریزند و برو و بیایی در کاخ می شود و با فریاد دور شوید دور شوید راه  برای آنان به درگاه افراسیاب باز می شود.

کیخسرو به نزد افراسیاب می رود و چهره افراسیاب از شرم خیس عرق می شود. با دیدن این قد و بالا و راه رفتن مودبانه و حرکات خوب کیخسرو شگفت زده شده و رنگش می پرد.

پیران موضوع را می فهمد و از ترس مثل بید میلرزد که مبادا جان کیخسرو در امان نباشد. اما افراسیاب درد دلش را پنهان می کند و روزگار مهری به دل افراسیاب نسبت به کیخسرو می آورد.

پرسش ها آغآز می گردد   . به او می گوید:این شبان جوان با گوسپندان چگونه شب و روز می گذراندی؟

چنین پاسخ می دهد: اینجا شکارگاه نیست و ابزار شکار ندارم

از آموزگارش می پرسد و بد و خوب روزگار. در پاسخش می گوید: پلنگ هر آدم شجاعی را می تواند از بین ببرد.

از پدر و مادر و از شهر و از خورد و خوابش می پرسد و پاسخ می دهد: شیر درنده را سگ نمی تواند از بین ببرد.

شاه خنده اش می گیرد رو به پیران کرده و می گوید: از سر می پرسم از پا پاسخ میدهد و خوب و بدش به کسی نخواهد رسید. اور را به مادرش بسپار و زیر نظر مرد پرهیزگاری نگهداری شود. انها را به سیاوشگرد باز گردان و کسی دور و برش نباشد که چیزهای بدی به او یاد دهد . گنج و اسپ و هر چهمورد نیازشان است به اندازه کافی در اختیارشان بگذار.

پیران خیلی سریع  تا افراسیاب پشیمان نشده از پیش افراسیاب بیرون می آیند.

پیران بسیار خوشحال است و در گنج را باز کرده و همه دادنیها به آنها می دهد و به سوی سیاوشگرد روانه شان می کند. در این سالها سیاوشگرد بههمان شکل پیش از آبادی برگشته بود و به خارستانی تبدیل گشته بود.

ورود فریگیس و کیخسرو به سیاوشگرد از صحنه های دیدنی شاهنامه است. مردم بسیاری جمع می شوند و همه  سر بر زمین می گذارند .

 همه چیز شاداب و  همه کس خوشحال و دعا گو بودند، زمین آن شهر هم شاد و سبز شد.

جایی که خون سیاوش ریخته بود درختی سبز بر آمد که بر همه برگهایش چهره او نقش بسته بود و بوی خوش میداد. در ماه دی  هوا مانند بهار بود و مردم پرستشگاهی دور آن درخت درست کرده و به سوگواری می پرداختند .

در پایان این داستان، فردوسی به یاد سیاوش بیتهایی را  می سراید که نشان از دلسوختگی شاعر دارد.