تاخت کردم شماساس.. و رسیدن زال به مدد مهراب(350-416)

  

داستان تاخت کردن شماساس و خروزان را از اینجا بشنوید(فلورا) 

داستان رسیدن زال به مدد مهراب را از اینجا بشنوید( فلورا )

تاخت کردن شماساس و خروزان به زاولستان  

350	کسانی که از شهرِ اَرمان شدند،	به کینه ، سوی زاولستان شدند.
	شماساس کز پیشِ جیحون برفت،	سویِ سیستان روی بنهاد تفت.
	خروزان اَبا تیغ زن صد هزار،	زترکان، بزرگانِ خنجر گزار،
	برفتند شادان برِ هیرمند،	ابا گُرز و با تیغ و تختِ بلند.
	ز بهرِ پدر زال، با سوگ و درد،	به گورابه اندر، همی دخمه کرد.
355	به شهر اندرون، گُرد مهراب بود؛	که روشن روان بود و بیخواب بود.
	فرستاده ای آمد از پیشِ اوی؛	به سویِ شماساس بنهاد روی.
	به پیشِ سراپرده آمد فرود؛	زِ مهراب، دادش فراوان درود،
	که:« بیدار دل شاهِ توران سپاه	بماناد تا جاودان با کلاه!
	ز ضحاکِ تازی است ما را نژاد؛	بدین پادشاهی، نی ام سخت شاد.
360	به پیوستگی، جان خریدم همی؛	جز آن چاره دیگر ندیدم همی.
	کنون، این سرایِ نشستِ من است؛	همه زاولستان به دست من است.
	ازیدر چو دستان بشد سوگوار،	ز بهرِ سُتودانِ سامِ سوار،
	دلم شادمان شد به تیمار اوی؛	بر آنم که هرگز نبینمش روی.
	زمان خواهم از نامور پهلوان،	بِدان تا فرستم هَیونی دوان؛
۳۶۵	یکی مردِ بینا دلِ پرشتاب،	فرستم به نزدیکِ افراسیاب؛
	مگر زاین نهانِ من آگه شود،	سخنهایِ گوینده چون بشنود.
	نثاری فرستم چنان چون سَزاست؛	جز آن نیز هرچ از درِ پادشاست.
	گر ایدون که گوید:" به نزدِ من آی"،	جز از پیش تختش نباشم به پای.
	همه پادشاهی سپارم بدوی؛	دلم آرمیده ندارم بدوی.
۳۷۰	تن پهلوانان ندارم به رنج؛	فرستمش هرگونه آگنده گنج».
	از این سر ،دلِ پهلوانان ببست؛	وز آن، سر سویِ چاره یازید دست.
	نوندی برافگند نزدیکِ زال،	که:« پرٌنده شو؛ باز کن پرٌ و بال؛
	که دو پهلوان آمد ایدر، به جنگ؛	زترکان، سپاهی چو دشتی پلنگ.
	چو لشکر گَشَن بود بر هیرمند،	به دینارشان پای کردم به بند.
۳۷۵	اگر ز آمدن دم زنی یک زمان،	برآید همه کامۀ بدگمان».
	فرستاده نزدیکِ دستان رسید؛	به کردار آتش، دلش بر دمید.

رسیدن زال به مدد مهراب 

377	سوی گُرد مهراب، بنهاد روی؛	همی تاخت، با لشکری جنگجوی.
	چو مهراب را پای برجای دید،	به سرش اندرون دانش و رای دید،
	به دل گفت:«اکنون، زلشکر چه باک؟	چه پیشم خُروزان، چه یک مشت خاک».
380	به مهراب گفت:«ای هشیوار مرد!	پسندیده باید همه کار کرد!
	کنون من شوم، در شب تیره گون؛	یکی دست یازم به ایشان به خون.
	شوند آگه از من که باز آمدم؛	دل آگنده و کینه ساز آمدم».
	کمانی به بازو در افگند، سخت؛	یکی تیر، بر سانِ نَردِ درخت.
	نگه کرد تا جای گُردان کجاست؛	خدنگی به چرخ اندرون راند، راست.
385	بینداخت سه جای سه چوبه تیر؛	بر آمد خروشیدنِ دار و گیر.
	چو شب روز گشت، انجمن شد سپاه؛	بدان تیر کردند هر کس نگاه.
	بگفتند:«کاین تیرِ زال است و بس؛	نرانَد چنین درکمان تیر کَس».
	چو خورشید تابان زگنبد بگشت،	خروشِ تبیره بر آمد ز دشت.
	به شهر اندرون کوس، با کرٌنای؛	خروشیدنِ زنگ و هندی درای،
390	برآمد، سپه را به هامون کشید؛	سراپرده و پیل بیرون کشید.
	سپاه اندر آورد پیشِ سپاه؛	شد، ازگَرد، هامون چو کوهِ سیاه.
	خروزان دمان، با عمود و سپر،	یکی تاختن کرد بر زالِ زر.
	عمودی بزد بر برِ روشنش؛	گسسته شد آن نامور جوشنش.
	چو شد تافته شاهِ زاولسِتان،	برفتند گُردان کاولسِتان.
395	یکی گَبر پوشید زالِ دلِیر؛	به جنگ اندر آمد، به کردارِ شیر.
	به دست اندرون، داشت گرزِ پدر؛	سرش گشته پر خشم و پرخون جگر.
	بزد بر سرش گُرزۀ گاورنگ؛	زمین شد، زخون، همچو پشت پلنگ.
	بیفگند و بسپَرد و زاو درگذشت؛	زپیشِ سپاه، اندر آمد به دشت.
	شماساس را خواست کآید برون	نیامد برون؛ کِش بخوشید خون.
400	به گَرد اندرون، یافت کَلباد را،	به گردن برآورده پولاد را.
	چو شمشیر زن گرزِ دستان بدید،	همی کرد از او خویشتن ناپدید.
	کمان را بِزِه کرد زالِ سوار؛	خدنگی بدوی اندرون راند، خوار.
	بزد بر کمربندِ کلباد بر؛	بدان بندِ زنجیرِ پولاد بر.
	میانش اَبا کوهۀ زین بدوخت؛	سپه را، به کلباد بر، دل بسوخت.
405	چو این دو سر، افکنده شد در نبرد،	شماساس شد بیدل و روی زرد.
	شماساس و آن لشکرِ رزمساز،	پراگنده، از رزم گشتند باز؛
	پس اندر، دلیرانِ زاولسِتان	برفتند با شاهِ کاولسِتان.
	چنان شد زبس کشته آوردگاه،	که گفتی جهان تنگ شد بر سپاه
	سوی شاهِ  ترکان نهادند سر،	گشاده سِلیح و گسسته کمر.
410	شماساس چون در بیابان رسید،	ز ره، قارَن کاوه آمد پدید،
	که از لشکرِ ویسه برگشته بود؛	به خواری، گرامیش را کشته بود.
	بدانست قارَن که ایشان که اند؛	ز زاولسِتان تاخته بر چه اند.
	بزد نای رویین و بگرفت راه؛	به پیشِ سپاه اندر، آمد سپاه.
	بدان لشکر خسته و بسته خُوَرد؛	به خورشید تابان برآوَرد گَرد.
415	بسی را ببست و بسی را بِخَست؛	بسی را، به گرزِ گران، کرد پست.
	گریزان شماساس، با چند مرد،	برفتند از آن تیره گردِ نبرد.

۳۵۰- ارمان: سرزمینی بوده است در توران 

351-شماساس:شماساس در شاهنامه پهلوان تورانی و یکی از سران سپاه افراسیاب بود. به فرمان افراسیاب او و پهلوان تورانی دیگری به نام خزروان در عهد نوذر به سیستان تاختند اما مهراب کابلی به فریب با آنان از در آشتی درآمد و نهانی زال را که به سوک سام و دخمه ساختن برای او از شهر بیرون رفته‌بود، به یاری خواند. زال به مقابله شتافت؛ خزروان را کشت و شماساس به نزد افراسیاب گریخت. سرانجام در جنگ کی قباد با افراسیاب شماساس به دست قارن کشته شد(از ویکی پدیا) 

352:خروزان

ماهیار نوابی

در شاهنامه سه تن به نام«خزروان»خوانده شده‏اند1:یکی پهلوانی است تورانی، دیگری پهلوانی است ایرانی و سومی یکی از رایزنان بهرام چوبین است.«اولاد»هم نام‏ یکی از پهلوانان توران است.در یکی از دستنویس‏های کهن شاهنامه نیز،که مرجع‏ ویراستاران شاهنامهء چاپ مسکو بوده است،به نامی،همانند نام نخستین برمی‏خوریم،که‏ یکی از آن‏ها می‏توانند تحریف دیگری باشد،و آن«خروزان»است،که نام دیوی است.  

353- هیرمند: نام رودی پر آوازه در ایران که دارای سد بوده است.  

354-گورابه:جایی در سیستان که گورگاه دودمان زال بود 

355- بیخواب:هوشیار و بیدار 

360- پیوستگی: خویشاوندی 

مهراب رنگ آمیز و فریفتار شماساس را پیام می دهد که از سر ناچاری پیوند و خویاوندی با زال را پذیرفته است و دخترش رودابه را به زنی بدو داده است.  

362- ستودان:دخمه و گورگاه

363- تیمار: درد و اندوه  

367- از در:شایان و سزاوار  

آگنده گنج: گنج انبوه- گنج انباشته شده

371- بستن دل پهلوانان:یار و دوستار گردانیدن آنان 

372- نوند: اسب تند رو  

373- دشتی پلنگ: پلنگی که علیرغم خوی و خیم خود ستیغ کوهساران را رها کرده و به دشت آمده است.

374- پای به بند کردن: کنایه ای ایما ا بازداشتن از تاختن

375-دم زدن:آسودن 

375- کامه:خواست ، آرزو 

۳۷۹- در این بیت خروزان به تشبیه نهان در خواری و ناچیزی به یک مشت خاک مانند آمده است.  

383- نرد: تنه ی درخت 

385- 388- زال با کمان سخت خود سه چوبه ی تیر در ماندگاه تورانیان در می اندازد و آن را در می آشوبد. یکی از ویژگی های پهلوانان بزرگ آن بوده که جنگ ایزارهایی گران و دشوار داند که تنها خود آنان می توانتند به کار گیرند. 

388- گنبد: آسمان 

گشتن خورشید: دمیدن روز 

390و 391- نهاد جمله ها زال است  

397- زمین ، از خون پیسه و دو رنگ شده است و از این روی به پشت پلنگ می ماند

399- بخوشید: خشکیدن 

خوشیدن خون: بسیاری هول و هراس 

400-405-زال در میانه جنگ به کلباد بر می خورد این پهلوان خود را از زال پنهان می کند و زال تیری در کمان می کند و به آسانی بر کمربند پولادین کلباد می زند و کمرگاه او را چنان با کوهۀ زین می دوزد که سپاه دلشان بر این تیره روز می سوزد. وقتی شماساس به خون غلتیدن دو سردار نامدارش را می بیند  هراسان شده و می گریزد. 

۴۰۷- شاه کاولستان: مهراب

409- گشاده سلیح و گسسته کمر:شکست آوردگی  و گریز از آوردگاه 

410-416: سپاه در هم شکسته ی شماساس در را باز گشت با قارن که از جنگ با ویسه برگشته بود همان ویسه ای که پسرش به دست قارن کشته شده بود. قارن بسیاری از انان را می کشد و زخمی می کند و شماساس و چند مرد از آن نبرد تیره می گریزند.

متن داستان از نامه ی باستان دکتر کزازی

شرح بیت ها و واژه ها: 

 خلاصه نویسی با یاری نامه ی باستان،شبکه جهانی اینترنت، فرهنگ واژه های دکتر رواقی  و واژه نامک نوشین