گرفتار شدن سیاوش[1]

داستان را با صدای محسن مهدی بهشت از اینجا بشنوید.

.

گرفتار شدن سیاوش[1].

	چو یک نیم فرسنگ ببرّید راه،	رسید اندر او شاهِ توران سپاه.
	سپه دید با تیغ و خُود و زره؛	سیاوش زده، بر زره بر، گره.
2155	به دل گفت: "گرسیوز این راست گفت؛	چنین راستی را نباید نهفت."
	سیاوش بپرسیدش، از بیم جان؛	مگر گفتِ بدخواه گردد نِهان!
	همی بنگرید این بدان آن بدین،	که کینه نبُد̊شان به دل، پیش از این.
	ز بیمِ سیاوش، سوارانِ جنگ	گرفتند آرام و هوش و درنگ.
	چنین گفت ز آن پس به افراسیاب،	که: "ای پرهنر شاهِ با جاه و آب!
2160	چرا جنگجوی آمدی، با سپاه؟	چرا کشت خواهی مرا، بیگناه؟
	سپاهِ دو کشور پر از کین کنی؟	زمان و زمین پر ز نَفرین کنی؟"
	چنین گفت گرسیوزِ کم̊‌خِرَد:	"کز این سان سخن خود کی اندر خورَد؟
	گر ایدر چنین بیگناه آمدی،	چرا با زره نزدِ شاه آمدی؟
	پذیره شدن ز این نشان راه نیست؛	کمان و سپر هدیۀ شاه نیست."
2165	سیاوش بدانست کآن کارِ اوست؛	برآشفتنِ شاه بازارِ اوست.
	چو گفتارِ گرسیوز افراسیاب	شنید و برآمد بلند آفتاب،
	به ترکان بفرمود: "کاندر دهید؛	بر این دشت، کشتی به خون برنِهید."
	از ایران̊ سپه، بود مردی هَزار،	همه نامدار از درِ کار̊زار.
	رده بر کشیدند ایرانیان؛	ببستند، خون ریختن را، میان.
2170	همه با سیاوش گرفتند جنگ؛	ندیدند جایِ فسوس و درنگ؛
	"کنون، خیره_ گفتند: ما را کُُشند،	نباید که بر خاک تنها کَشند.
	بمان تا ز ایرانیان دستبرد،	ببینند و مشمر چنین کار خُرد."
	سیاوش چنین گفت: "کاین رای نیست؛	همان جنگ را مایه و پای نیست.
	چه گفت آن خردمندِ بسیار̊هوش،	که: ̓با اخترِ بد، به مردی مکوش؛̒
2175	مرا چرخِ گردان اگر بیگناه	به دستِ بدان کرد خواهد تباه،
	به مردی مرا زور و آهنگ نیست؛	که با کردگارِ جهان جنگ نیست."
	سرآمد بر ایشان، چنان، روزگار؛	همه کشته گشتند و برگشت کار.
	به تیر و به نیزه،ببُد خسته شاه	نگون اندر آمد ز پشتِ سیاه.
	همی گشت بر خاک، نیزه به دست؛	گُرویِ زره دستِ او را ببست.
2180	نِهادند بر گردنش پالهنگ؛	دو دست، از پس پِشت،بسته چو سنگ.
	دوان خون بر آن چهرۀ ارغوان؛	چنان روز̊ نادیده چشمِ جوان.
	همی تاختندش پیاده کَشان،	چنان روزبانانِ مردم̊کُُشان.
	برفتند سویِ سیاووش̊ کَرد؛	پسِ پشت و پیشِ سپه بود گَرد.
	چنین گفت سالارِ توران̊ سپاه،	که: "اندر کشیدش به یک سو ز راه.
2185	کُُنیدش به خنجر سر از تن جدا،	به شَخّی که هرگز نروید گیا.
	بریزید خونش، بر آن گرم خاک؛	ممانید دیر و مدارید باک."
	چنین گفت با شاه یکسر سپاه:	"کز او، شهریارا! چه دیدی گناه؟
	چرا کشت خواهی کَسی را که تاج	بگرید بر او زار با تخت عاج؟
	به هنگامِ شادی، درختی مکار	که زهر آوَرَد بارِ او روزگار."
2190	همی بود گرسیوزِ بَد̊نشان،	به بیهودگی، یارِ مردم̊‌کُشان،
	که خونِ سیاوش بریزد به درد،	کز او داشت در دل، به روزِ نبرد.
	ز پیران  یکی بود کِهتر، به سال؛	برادر بُد او را و فرّخ هَمال،
	کجا پیل̊سَم بود نامِ جوان؛	گَوِی پُرهنر بود و روشن̊ روان.
	چنین گفت با نامور پیل̊سَم،	که: "این شاخ را بار درد است و غم.
	ز دانا، شنیدم یکی داستان؛	خِرَد شد بر آن نیز همداستان،
	که: ̓آهسته دل کم پشیمان بُوَد؛	هم آشفته را هوش درمان بُوَد.
	شتاب و بدی[2] کارِ آهِر̊مَن است؛	پشیمانیِ جان و رنجِ تن است.̒
	سری را که باشی بر او پادشا،	به تیزی بریدن نبینم روا.
	به بندش همی دار، تا روزگار	بر این بر، تو را باشد آموزگار.
2200	چو بادِ خِرَد بر دلت بر وزد،	از آن پس، ورا سر بریدن سَزد.
	مفرمای و اکنون تو تیزی مکن؛	که تیزی پشیمانی آرَد، به بُن
	سری را کجا تاج باشد کلاه،	نشاید بُرید، ای خردمند̊ شاه!
	چه بُرّی سری را همی بیگناه،	که کاوس و رستم بُوَد کینه‌خواه؟
	پدر شاه و رستم̊ش پروردگار؛	بپیچی، به فرجام، از این روزگار.
2205	چو گودرز و گرگین و فرهاد و توس	ببندند بر کوهۀ پیل کوس،
	دمنده سپهبَد، گَوِ پیلتن،	که خوار است بر چشم او انجمن،
	فریبرزِ کاوس، درّنده شیر،	که هرگز ندیدش کَس از جنگ سیر،
	بر این کین ببندند یکسر کمر؛	در و دشت گردد پر از نیزه‌ور.
	نه من پای دارم نه مانندِ من،	نه گُُردی ز گُردانِ این انجمن.
2210	همانا که پیران بیاید پگاه؛	از او بشنود داستان نیز شاه؛
	مگر خود نیازت نیاید بدین!	مگستر یکی، تا جهان است، کین."
	بدو گفت گرسیوز: "ای هوشمند!	به گفتِ جوانان، هوا را مبند.
	از ایرانیان، دشتها پُر کَس است؛	گر از کین بترسی، تو را این بس است.
	همین بد که کردی تو را خود نه بس،	که خیره همی بشنوی رایِ کس؟!
2215	سپَر̊دی دُمِ مار و خَستی سرش؛	بپوشید خواهی، به دیبا، برش؟!
	گر ایدون که او را به جان زینهار،	دهی، من نباشم بَرِ شهریار.
	به بیغوله‌ای خیزم، از بیمِ جان؛	مگر خود سرآید به زودی جهان!"
	برفتند پیچان دَمور و گُروی،	برِ شاهِ توران، پر از رنگ و بوی،
	که: "چندین به خونِ سیاوش مپیچ؛	که آرام خوار آید، اندر پسیچ.
2220	به گفتارِ گرسیوزِ رهنمای،	بیارای و بردار دشمن ز جای.
	زدی دام و دشمن گرفتی بدوی؛	مکََش دست و خیره مَبَر تاب روی.
	سر این است از ایران که داری به دست؛	دلِ بدسگالان بباید شکست.
	سپاهی بر این گونه کردی تباه؛	نگر تا چگونه بُوَد با تو شاه!
	اگر خود نیازَر̊دیی از نخست،	به آب، این گنه را توانست شُست.
2225	کنون آن بِه̊ آید که اندر جهان،	نباشد پدید آشکار و نِهان."
	بدیشان چنین پاسخ آوَر̊د شاه؛	"کز او من ندیدم، به دیده، گناه؛
	ولیکن ز گفتِ ستاره شٌمَر،	به فرجام، ز او سختی آید به سر؛
	ور ایدون که خونش بریزم به کین،	یکی گَرد خیزد از ایران̊‌زمین.
	به توران، گزندِ مرا، آمده‌ست؛	غم و درد و بندِ مرا، آمده‌ست.
2230	رها کردنش بتّر از کشتن است؛	همان کشتنش درد و رنجِ تن است.
	خردمند گر مردمِ بدگمان،	نداند کسی چارۀ آسمان."
	فریگیس بشنید؛ رخ را بخَست؛	میان را به زنّار خونین ببست.
	پیاده بیامد به نزدیکِ شاه،	به خون رنگ داده دو رخساره ماه.
	به پیشِ پدر شد، پر از درد و باک؛	خروشان، به سر بر، پراگن̊د خاک.
2235	بدو گفت: "کای پرهنر شهریار!	چرا کرد خواهی مرا خاکسار؟
	دلت را چرا بستی اندر فریب؟	همی از بلندی نبینی نشیب.
	سرِ تاجداری مبُر، بیگناه؛	که نپ̊سندد این داورِ هور و ماه.
	سیاوش که بگذاشت ایران̊‌زمین،	همی از جهان بر تو کرد آفرین.
	بیازَر̊د از بهر تو شاه را؛	چنان افسر و تخت و بُنگاه را.
2240	بیامد؛ تو را کرد پشت و پناه؛	کنون ز او چه جویی؟ که بردت ز راه؟
	سرِ تاجداران نبُرّد کسی،	که با تاج بر تخت مانَد بسی.
	مکن، بیگنه، بر تنِ من ستم؛	که گیتی سپنجی‌ست پُر باد و دم.
	یکی را به چاه افگنَد، بیگناه؛	یکی با گنه بر نشانَد به گاه؛
	سرانجام، هر دو به خاک اندراند؛	از اختر، به چنگِ مَغاک اندراند.
2245	به گفتارِ گرسیوز ِبَد̊نِهان،	درفشی مکن خویشتن، در جهان.
	شنیدی که از آف̊ریدونِ گُرد،	ستمگاره ضَحّاکِ تازی چه بُرد!
	همان از موچهر، شاهِ بزرگ،	چه آمد به تور و به سلمِ سترگ!
	کنون، زنده بر گاه̊ کاوس̊ شاه؛	چو دستان و چون رستمِ کینه‌خواه.
	جهان از تهمتن بلرزد همی،	که توران به جنگش نیَر̊زَد همی؛
2250	چو گودرز کز گرزِ او، روزِ جنگ،	بدرّد دلِ شیر و چنگِ پلنگ؛
	چو بهرام و چون زنگۀ شاوُران،	که نندیشد از گرزِ گُنداوران.
	درختی نشانی همی بر زمین،	کجا برگ خون آوَرَد؛ بار̊ کین.
	به کینِ سیاوش، سیه پوشد آب؛	کند روز نفرین بر افراسیاب.
	ستمگاره‌ای بر تنِ خویشتن؛	بسی یادت آید، ز گفتارِ من.
2255	نه اندر شکاری که گور افگنی؛	وگر آهوان را به شور افگنی.
	همی شهریاری رُبایی ز گاه،	که نَفرین کند بر تو تخت و کلاه.
	مده شهرِ توران تو، خیره، به باد؛	نباید که روزِ بد آید̊ت یاد!"
	بگفت این و رویِ سیاوش بدید؛	دو رخ را بکَن̊د و فغان برکشید.
	دلِ شاهِ توران، بر او بر، بسوخت؛	همی، خیره، چشمِ خِرَد را بدوخت.
2260	بدو گفت: "برگرد و ایدر مپای؛	چه دانی کز این پس مرا چیست رای؟"
	به کاخِ بلندش، یکی خانه بود؛	فریگیس ز آن خانه بیگانه بود.
	بدان تیرگیش، اندر انداختند؛	درِ خانه را بند برساختند.

---

[1] . کزازی، میرجلال‌الدین، نامۀ باستان، ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، جلد سوم: داستان سیاوش. ص. 103-99

[2] . آقای دکتر خالقی در شب بخارای بزرگداشت دکتر خالقی، در اردیبهشت 93 در مورد "شتاب و بدی" در این مصرع گفتند که تصمیم دارند آن را به "شتابندگی" تبدیل کنند. با دلایلی و البته ذکر نام کسی که این پیشنهاد را به ایشان داده بود. 

.

.

.