گذشتن سیاوش بر آتش(453-552)

داستان را از اینجا با صدای محسن م.ب گوش کنید.

گذشتن سیاوش بر آتش

453	جهاندیده سوداوه را پیش خواند؛	ز بَد ، با سیاوش به گفتن نشانْد.
	سرانجام،گفت:«ایمِن از هردُوان،	نگردد مرا دل، نه روشن روان؛
455	مگر آتشِ تیز، پیدا کند!	گنهکار را زود رسوا کند!»
	چنین پاسخ آورْد سوداوه پیش،	که: «من راست گویم، به گفتارِ خویش؛
	فگنده ، نمودم دو کودک به شاه؛	از این بیشتر کَس نبیند گناه.
	سیاووش را کرد باید درست،	که این بد نکرد و تباهی نجُست.»
	سیاووش را گفت شاهِ زمین،	که:«رایت چه باشد،کنون، اندر این؟»
460	سیاوش چنین گفت با شهریار،	که:«دوزخ مرا زین سخن گشت خوار.
	اگر کوهِ آتش بُوَد، بسپْرم؛	از این، تنگِ خوار است اگر، بگذرم.»
	پر اندیشه شد جانِ کاوسْ کی،	ز فرزند و سوداوۀ زشت پَی،
	کز این دو یکی گر شود نابکار،	از آن پس، که خواند مرا شهریار؟
	چو فرزند و زن باشد و جوشِ مغز،	که را بیش بیرون شود کارِ نغز؟
465	چنان بِهْ کز این زشتْ گفتار، دل	بشویم؛کنم چارۀ دلْگسل.
	چه گفت آن سپهدارِ نیکو سُخُن؟	که:«با بدْدلی شهریاری مکن.»
	به دستور فرمود تا ساروان	هیون آرَد از دشت، صد کاروان.
	هیونان به هیزم کشیدن شدند؛	همه شهرِ ایران به دیدن شدند.
	به صد کاروان اشترِ سرخْ موی،	همی هیزم آورد پرخاشجوی.
470	نهادند هیزم، دو کوهِ بلند؛	شمارش گذر کرد بر چون و چند.
	ز دور از دو فرسنگ، هر کس بدید؛	چنین جُست باید بلا را کلید.
	همی خواست دیدن در او راستی؛	- زکارِ زن آید همه کاستی؛
	چو این داستان سر به سر بشنوی،	بِهْ آید تو را، گر به زن نگروی.-
	نهادند بر دشت هیزم، دو کوه؛	جهانی نظاره شده، همگروه.
475	گذر بود چندان که جنگیْ چهار،	میانه برفتی به تنگی، سوار.
	وز آن پس، به موبد بفرمود شاه	که بر چوب ریزند نفتِ سیاه .
	بیامد دوصد مرد آتش فروز؛	دمیدند؛ گفتی شب آمد، به روز.
	نخستین دمیدن، سیه شد ز دود؛	زبانه بر آمد، پس از دود زود.
	زمین گشت روشنتر از آسمان؛	جهانی خروشان و آتش دمان.
480	سیاوش بیامد به پیشِ پدر،	یکی خُودِ زرُین نهاده به سر.
	سراسر همه دشت بریان شدند؛	بر آن چهرِ خندانش گریان شدند.
	هشیوار، با جامه هایی سپید،	لبی پر زخنده، دلی پر امید.
	یکی تازیی برنشسته، سیاه؛	همی گَردِ نعلش بر آمد به ماه.
	پراگند کافور بر خویشتن،	چنانچون بُوَد رسم و سازِ کفن.
485	بدان گَه که شد پیشِ کاوس باز،	فرود آمد از اسپ و بردش نماز.
	رخِ شاهْ کاوس پر شرم دید؛	سخن گفتنش با پسر نرم دید.
	سیاوش بدو گفت:«اندُه مدار؛	کز این سان بُوَد گردشِ روزگار.
	سری پر ز شرم و بَهایی مراست؛	وگر بیگناهم ، رهایی مراست؛
	ور ایدون که ز این کار هستم گناه،	جهان آفرینم ندارد نگاه.
490	به نیرویِ یزدانِ نیکیْ دِهِش،	از این کوهِ آتش نیابم دَمِش.»
	خروشی برآمد، زدشت و زشهر؛	غم آمد جهان را، از آن کار بهر.
	چو از دشت سوداوه آوا شنید،	برآمد به ایوان و آتش بدید.
	همی خواست کو را بَد آید به روی؛	همی بود جوشان پر از گفت و گوی.
	جهانی نهاده به کاوس چشم،	دهان پر زدشنام و دل پر ز خشم.
495	سیاوش بر آن کوهِ آتش بتاخت؛	نشد تنگدل؛ جنگِ آتش بساخت.
	ز هر سو زبانه همی برکشید؛	کَسی خُود و اسپی سیاوش ندید.
	یکی دشت ،با دیدگان پر زخون،	که تا او ز آتش کی آید برون!
	چو او را بدیدند برخاست غَو،	که:«آمد ز آتش برون شاه نو!»
	اگر آب بودی، مگر تر شدی؛	ز ترٌی، همه جامه بی بر شدی.
500	چنان آمد اسپ و قبای سوار،	که گفتی سمن داشت اندر کنار.
	چو بخشایشِ پاکْ یزدان بُوَد،	دَمِ آتش و آب یکسان بُوَد.
	چو از کوهِ آتش به هامون گذشت،	خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت.
	سوارانِ لشکر بر انگیختند؛	همه دشت پیشش دِرَم ریختند.
	یکی شادمانی بُد اندر جهان،	میان کِهان و میان مِهان.
505	همی داد مژده یکی را دگر،	که:«بخشود بر بیگنه دادگر.»
	همی کَنْد سوداوه، از خشم، موی؛	همی ریخت آب و همی خَست روی.
	چو پیشِ پدر شد سیاووش پاک،	نه دود و نه آتش، نه گرد و نه خاک،
	فرود آمد از اسپ کاوس شاه؛	پیاده سپهبَد پیاده سپاه.
	سیاوخش را تنگ در بر گرفت؛	زِ کردار بد پوزش اندر گرفت.
510	سیاوش، به پیش جهاندار ِپاک	بیامد- بمالید رخ را به خاک؛
	که از تَفِ آن کوهِ آتش بِرَست؛	همه کامۀ دشمنان گشت پست.
	بدو گفت شاه:« ای دلیرِ و جوان،	که پاکیزه تخمیٌ و روشن روان!
	خُنُک آنکه از مادرِ پارسا،	بزاید؛ شود بر جهان پادشا!»
	به ایوان خرامید و بنشست، شاد؛	کلاه کیانی به سر بر نهاد.
515	مَی آورد و رامشگران را بخواند؛	همه کامه ها با سیاوش براند.
	سه روز اندر آن سور،می مِیکشید؛	نبُد بر در گنج، بند و کلید.
	چهارم به تختِ مِهی بر نشست،	یکی گُرزۀ گاو پیکر به دست.
	برآشفت و سوداوه را پیش خواند؛	گذشته سخنها فراوان براند،
	که:«بی شرمی و بَدتنی کرده ای؛	فراوان دلِ من بیازرده ای.
520	چه بازی نمودی به فرجامِ کار	که بر جانِ فرزند من زینهار،
	بخوردیٌ و در آتش انداختی؟	بر این گونه بر جادوی ساختی.
	نیاید تو را پوزش اکنون به کار؛	بپرداز جای و بیارای کار.
	نشاید که باشی تو اندر زمین؛	جز  آویختن نیست پاداشِ این.»
	بدو گفت:«اگر سر بباید بُرید،	مکافاتِ این بد که بر من رسید.
525	بفرمای و من دل نهادم بر این ؛	نخواهم که باشی دل از من به کین.
	سیاوش سخن راست گوید همی؛	دلِ شاه از آتش بشوید همی.
	همه جادوی زال کرد اندر این؛	ببود آتشِ تیز با من بکین.»
	بدو گفت:«نیرنگ داری هنوز؛	نگردد همی پشتِ شوخیت کُوز».
	به ایرانیان گفت شاهِ جهان،	که:«این بد که این ساخت اندر نِهان،
530	چه سازم که باشد مکافاتِ این؟»	همه شاه را خواندند آفرین،
	که:«پاداشِ این آنکه بیجان شود؛	ز بد کردن خویش پیچان شود.
	به دُژخیم فرمود:«کاین را بکوی،	ز دار اندر آویز و برتاب روی.»
	چو سوداوه را روی برگاشتند،	شبستان همه بانگ برداشتند.
	دلِ شاه کاوس پر درد شد؛	نِهان داشت رنگِ رُخش زرد شد.
535	سیاوش چنین گفت با شهریار،	که:«دل را بدین کار غمگین مدار.
	به من بخش سوداوه را زین گناه؛	پذیرد مگر پند و آید به راه!»
	همی گفت با دل که:«بر دستِ شاه	گر ایدون که سوداوه گردد تباه،
	به فرجامِ کار او پشیمان شود،	ز من بیند آن غم، چو پیچان شود.»
	بهانه همی جست از آن کار شاه،	بدان تا ببخشد گذشته گناه.
540	سیاووش را گفت:« بخشیدمش،	از آن پس که خون ریختن دیدمش».
	سیاوش ببوسید تختِ پدر؛	وز آن تخت برخاست و آمد بِدَر».
	شبستان همه پیش سوداوه باز،	دویدند و بردند یک یک نماز.
	بر این نیز بگذشت یک روزگار؛	بر او گرمتر شد دلِ شهریار.
	چنان شد دلش باز پر مهرِ اوی،	که دیده نَبَرداشت از چهرِ اوی.
545	دگر باره با شهریارِ جهان،	همی جادوی ساخت اندر نهان؛
	بِدان تا شود با سیاوش بد،	بدان سان که از گوهر او سزد.
	به گفتار او باز شد بد گمان؛	نکرد ایچ بر کَس پدید، ان زمان.
	به جامی که زهر آگَند روزگار،	از او نوش،خیره، مکن خواستار.
	تو با آفرینش بسنده نه ای؛	مشو تیز، گر پرورنده نه ای.
550	چنین است کردارِ گردان سپهر؛	نخواهد گشادن همی با تو چهر.
	بر این داستان زد یکی رهنمون، چو فرزندِ شایسته آمد پدید،	که:«مهری فزون نیست از مهرِ خون؛ زِ مهرِ زنان دل بباید برید.»

واژه نامه و شرح بیت ها

Timurid: Herat, c.1444 
Patron: Mohammad Juki b. Shah Rokh

Opaque watercolour, ink and gold on paper

London, Royal Asiatic Society, Persian MS 239, fol. 76r

http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/gallery/shahnameh/vgallery/section3.html?p=49

Ferdowsi, Shahnameh
Safavid: probably Astarabad, 1620–1621

Opaque watercolour, ink and gold on paper

Cambridge, Fitzwilliam Museum, MS 311, fol. 82r

http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/gallery/shahnameh/vgallery/section4.html?p=78

داستان گذر سیاوش از آتش مورد توجه تمامی نگارگران شاهنامه بوده است شما می توانید نقدی بسیار دقیق و خواندنی بر یکی از این نگاره ها را می توانید با پژوهش کارشناس ارشد تصویرگری بانو ﺳﻤﻴﻪ رﻣﻀﺎن  ﺳﺎزی  را از اینجا بخوانید