خشم گرفتن کاوس بر رستم(2674-248)

نگار گر: منصور وفایی

داستان را با  آوای مرتضی امینی پور از اینجا گوش کنید

.

.

خشم گرفتن کاوس بر رستم

2674	گُرازان، به درگاه شاه آمدند؛	گشاده دل و نیکخواه آمدند.
2675	چو رفتند، بردند پیشش نماز؛	برآشفت و پاسخ نداد ایچ باز.
	یکی بانگ بَرزد به گیو،از نخست	پس، آنگاه شرم از دو دیده بشست،
	که:«رستم که باشد که فرمانِ من،	کند سست و پیچد ز پیمانِ من؟
	بگیرش؛ ببر؛ زنده بر دار کن؛	وز او نیز مگشای پیشم سَخُن».
	ز گفتارِ او، گیو را دل بِخَست؛	که بُردی به رستم، بر آن گونه، دست؟
2680	برآشفت با گیو و با پیلتن؛	وز او، مانده خیره همه انجمن.
	بفرمود پس توس را شهریار،	که:«رَو؛ هر دو را، زنده ، برکن به دار».
	خود از جای برخاست کاوس کی؛	برافروخت، بر سانِ آتش زِ نی.
	بشد توس و دستِ تهمتن گرفت؛	-بدو مانده پرخاشجویان شگفت-
	که از پیشِ کاوس بیرون بیرون بَرَد؛	مگر کاندر آن تیزی، افسون برد.
2685	تهمتن برآشفت با شهریار،	که:«چندین مدار آتش، اندر کنار.
	همه کارَت از یکدگر بَتٌر است؛	تو را شهریاری نه اندر خور است.
	تو سهراب را زنده بر دار کن؛	بر آشوب و بدخواه را خوار کن.»
	بزد، تند، یک دست بر دستِ توس؛	تو گفتی، زپیلِ ژیان یافت کوس.
	ز بالا نگون اندر آمد به سر؛	بر او کرد رستم به تندی، گذر.
2690	به در شد؛ بِخَشم اندر آمد به رخش؛	«منم- گفت:شیر اوژن تاجبخش!
	چه خشم آورَد؟شاهْ کاوس کیست؟	چرا دست یازد به من؟ توس کیست؟
	زمین بنده و رخشْ گاهِ من است؛	نگینْ گرز و مغفر کلاهِ من است.
	شبِ تیره از تیغ رخشان کنم؛	به آوردگه بر، سرْافشان کنم.
	سِر نیزه و تیغ یارِ منند؛	دو بازو و دل شهریارِ منند.
2695	که آزادْزادم؛ نه من بنده ام؛	یکی بندۀ آفریننده ام».
	به ایرانیان گفت:«سهرابِ گُرد	بیاید؛ نماند بزرگ و نه خُرد.
	شما هر کسی چارۀ جان کنید؛	خِرد را بدین کار پیچان کنید.
	به ایران نبینید از این پس مرا؛	شما راست خسرو؛ از او ، بس مرا».
	غمین شد دل و جان ایشان همه؛	که رستم شُبان بود و ایشان رمه.
2700	به گودرز گفتند:«کاین کارِ تُست؛	شکسته، به دستِ تو،گردد درست؛
	که خسرو جز از تو سخن نشنود؛	همی بخت ِ او، زین سخن، بغنود.
	به نزدیکِ این شاهِ دیوانه شو؛	وز این در، سخن یاد کن نو به نو.
	مگر بختِ گم بوده باز آوری،	سخن های درخور فراز آوری!».
	سپهدار گودرزِ گشواد رفت؛	به نزدیکِ خسرو خرامید، تفت.
2705	به کاوسْ کی گفت:«رستم چه کرد،	کز ایران برآوردی امروز گَرد؟
	چو او رفت و آمد سپاهی بزرگ،	اَبا پهلوانی به کردارِ گرگ،
	که داری که با او به دشتِ نبرد،	شود؛ برفشاند بر او تیره گَرد؟
	یلانِ تو را یک به یک، گُژدهم	شنیده است و دیده همه بیش و کم.
	همی گوید:" آن روز هرگز مباد،	که با او سواری کند رزم یاد!"
2710	کسی را که جنگی چو رستم بُوَد،	براند خرد در سرش کم بُوَد».
	به گودرز گفت:«این سخن درخور است،	لبِ پیر با پند نیکوتر است.
	خردمند باید دلِ پادشاه	که تیزی  و تندی نیارد بها.
	شما را بباید پسِ او شدن؛	به خوبی، بسی داستان ها زدن.
	سرش کردن از تیزیِ من تهی	نمودن بدو روزگارِ بهی».
2715	چو گودرز برخاست از پیشِ اوی،	پسِ پهلوان تیز بنهاد روی.
	برفتند با او سرانِ سپاه؛	پسِ رستم اندر گرفتند راه.
	چو دیدند گٌردِ گوِ پیلتن،	همه نامداران شدند انجمن.
	ستایش گرفتند بر پهلوان،	که جاوید بادی و روشن روان!
	جهان سر به سر زیرِ پای تو باد!	همیشه سرِ تخت،جایِ تو باد!
2720	تو دانی که کاوس را مغز نیست؛	به تندی، سخن گفتنش نغز نیست.
	بجوشد؛ همانگه پشیمان شود؛	به خوبی، ز سر، بازِ پیمان شود.
	تهمتن گر آزرده باشد ز شاه،	مر ایرانیان را نباشد گناه؛
	هم او ز آن سخنها پشیمان شده است؛	ز تندی، لب و دستْ خایان شده است».
	تهمتن چنین پاسخ آورد باز،	که:«هستم ز کاوس کی بی نیاز.
2725	مرا تختْ زین باشد و تاجْ تَرگ؛	قبا جوشن و دل نهاده به مرگ.
	چه کاوس پیشم چه یک مشتْ خاک؛	چرا دارم ، از خشمِ او ترس و باک؟
	سرم کرد سیر و دلم کرد بس؛	جز از پاکْ یزدان ، نترسم ز کَس».
	ز گفتار چون سرد گشت انجمن،	چنین گفت گودرز با پیلتن،
	که:«شاه و دلیرانِ لشکر، گمان،	به دیگر سخن ها برند این زمان،
2730	کز این تُرک ترسیده شد سرفراز؛	همی گوید این گفته هر کس به راز:
	"کز آن سان که گژدهم داد آگهی،	همه مرزِ ایران بباشد تهی.
	چو رستم همی ز او بترسد به جنگ،	مرا و تو را ، نیست جایِ درنگ".
	از آشفتنِ شاه و پیکارِ اوی،	ندیدم به درگاه بر، گفت و گوی.
	ز سهرابِ تُرک است یکسر سَخُن؛	چنین ، پشت بر شاهِ ایران مکن،
2735	چنین بر شده نامت اندر جهان،	بدین باز گشتن مگردان نهان؛
	دو دیگر که تنگ اندر آمد سپاه؛	مکن تیره، بر خیره، این تاج و گاه».
	به رستم بر، این داستان ها بخواند؛	تهمتن در آن کار خیره بماند.
	بدو گفت:«اگر بیم یابد دلم،	نخواهم که باشد، دلم بگسلم».
	از آن ننگ برگشت و آن دید راه،	که آید به دیدارِ کاوس شاه.
2740	چو در شد ز در، شاه بر پای خاست؛	بسی پوزش او از گذشته بخواست،
	که:«تندی مرا گوهر است و سرشت؛	چنان رُست باید که یزدان بکشت؛
	وز این ناسگالیده بدخواهِ نو،	دلم گشت باریک چون ماهِ نو.
	بدین چاره جستن تو را خواستم؛	چو دیر آمدی تندی آراستم».
	بدو گفت رستم که:«گیهان تو راست؛	همه بندگانیم و فرمان تو راست.
2745	کنون، آمدم تا چه فرمان دهی؛	روانت، ز دانش، مبادا تهی!».
	بدو گفت کاوس:«کامروز بزم،	گزینیم و فردا بسازیم رزم».
	بیاراست رامشگهی شاهوار؛	شد ایوان به کردارِ خرٌم بهار.
	همی باده خوردند تا نیمشب،	به یادِ بزرگان گشاده دو لب.

.

2674-گرازان: از گرازیدن به معنی خرامیدن و به بزرگ منشی راه سپردن

گشاده دل: شادمان(در برابر تنگدل)

2675- نماز بردن- کرنش کردن

شستن شرم از دو دیده: چشم آیینۀ دل است و آنچه درون آدمی می گذرد، آشکارا به گونه ای ناخواسته در چشما ن او پدیدار می گردد.

2674-2680- نمونه ای از هنر صحنه آرایی فردوسی را در این بیتها می بینیم. گیو و رستم شادمان و خرامان به درگاه کاوس می آیند کاوس از دیرکرد آنان به شدت خشمگین است و  بدون توجه به رستم به گیو می گوید که رستم کیست که فرمان او را بپیچاند و به گیو دستور می دهد رستم را ببرد و بر دار کند. وقتی کاوس می بیند گیو فرمان را اجرا نمی کند به توس دستور می دهد هر دو را ببرند و بر دار بیاویزند!

2684- افسون بردن: چاره کردن

2685- آتش در کنار داشتن:بیتاب و تافته و نا آرام بودن

2686-بتٌر:بدتر از wattarپهلوی بر آمده است

2691- در این بیت رستم می گوید کاوس و توس را هیچ می داند

2692- در این بیت نشانه های پهلوانی  و  شاهی را رستم با هم می سنجد:

زمین  بندۀ کسی بودن: سخت قدرتمند بودن

 رخش برابر با تخت شاهی

گرز برابر با نگین و انگشتری

مغفر برابر با  تاج شاهی

با این برابری رستم خود را کم از شاه کاوس نمی داند.

2693- تیغ با استعاره ای کنایی خورشید پنداشته شده که شب تیره را مانند روز رخشان می کند

2696: رستم به ایرانیان می گوید: سهراب گُرد خواهد آمد  و خرد و بزرگ را زنده نخواهد گذاشت

پیچان کردن: در شاهنامه بارها به معنی در رنج افکندن و تلاش کردن آمده است 

2698- بس بودن: به معنی بیزار بودن آمده است

2702-شاه دیوانه: فردوسی این سخن درشت را زمانی به کاوس می گوید که شاهی ارزش بالایی داشته است این یکی از نشانه هایی است که «شاهنامه نامۀ شاهان » نیست.

2700-2703: ایرانیان از گودرز می خواهند نزد کاوس دیوانه رود و در این باره با شاه گفتگو کند تا مگر بخت گمشده را بازگرداند و سخنان دلپذی برای آنان بیاورد.  

از بیت 2700 تا پایان داستان این گودرز است که  خردمندانه  از سوی   ایرانیان و پهلوانان با کاوس خیره سر گفتگو کرد تا این  «شکسته» به دست گودرز «درست» گشت.

.

.

.

120-ک