نامه نوشتن کاوس نزد شاه مازندران(1498-1552)

نگاه فردوسی به آرامگاهش

داستان را با آوای فرانک گرامی بشنوید:

از اینجا

یا از اینجا

نامه نوشتن کاوس نزد شاه مازندران

1498	یکی نامه ای بر حریرِ سپید،	بدوی اندرون،چند بیم و امید،
	دبیرِ خردمند بنبشت خوب؛	پدید آورید، اندر او، زشت و خوب.
1500	نخست آفرین کرد بر دادگر،	کز او دید پیدا به گیتی هنر.
	خرد داد و گردان سپهر آفرید؛	درشتی و تندی و مهر آفرید.
	خداوندِ گردنده خورشید و ماه،	که او داد بر نبک و بد دستگاه:
	«اگر دادگر باشی و پاکدین،	ز هر کس نیابی بجز آفرین؛
	وگر بدْنهان باشی و بدْکنش،	ز چرخِ بلند، آیدت سرزنش.
1505	سَزای تو دیدی که یزدان چه کرد!	ز دیو و زجادو، برآورْد گَرد.
	کنون گر شدی آگه از روزگار،	روان و خرد بادت آموزگار!
	اگر تختِ خواهی به مازندران،	بدین بارگاه آی، چون کِهتران؛
	که با چنگِ رستم، نداری تو تاب؛	بمانی تو ، بی تخت و بی کام و آب.
	اگر تاجِ مازندران بایدت،	مگر ز این نشان راه بگشایدت!
1510	وگرنه، چو ارژنگ و دیوِ سپید،	دلت کرد باید ز جان ناامید».
	بخوانْد آن زمان شاه فرهاد را،	گزارندۀ تیغِ پولاد را؛
	گزینِ سوارانِ آن شهر بود؛	ز پیکار، بی رنج و بی بهر بود.
	بدو گفت:«کاین نامۀ پند مند،	ببر پیشِ آن دیو ِ جسته زِ بند».
	چو از شاه بشنید فرهادِ گُرد،	زمین را ببوسید و نامه ببُرد،
1515	به مرزی کجا سستْ پایان بٌدند،	سوارانِ پولادخایان بدند؛
	کسانی که بودند پای از دوال؛	لقبشان چنین بود بسیار سال.
	بدان شهر بٌد شاهِ مازندران؛	هم آنجا دلیران و گٌند آوران.
	چو بشنید کز نزدِ کاوسْ شاه،	فرستاده آمد سواری ز راه،
	ز لشکر تنی چند را برگزید؛	از ایشان هنر خواست کآید پدید.
1520	چنین گفت:«کامروز مردانگی،	جدا کرد نتوان ز دیوانگی.
	همه رسم و راهِ پلنگ آورید؛	سرِ مردِ جنگی به تنگ آورید».
	پذیره شدندش، پر از چین بٌروی؛	سخنها نرفت ایچ بر آرزوی.
	یکی دست بگرفت و بفشارْدش؛	پی و استخوانها بیازارْدش.
	نگشت ایچ فرهاد را روی زرد؛	نیامد بر او رنجِ بسیار و درد.
1525	ببردند فرهاد را نزدِ شاه؛	ز کاوس پرسید و از رنجِ راه.
	پس، آن نامه بنهاد پیش دبیر؛	می و مٌشک بٌد بیخته بر حریر.
	چو آگه شد از رستم و کارِ دیو	پر از خون شدش چشم و سر پر غریو.
	به دل ،گفت:«پنهان شود آفتاب؛	شب آید، شود گاهِ آرام و خواب.
	ز رستم، نخواهد جهان آرمید؛	نخواهد شدن نامِ وی ناپدید».
1530	غمی شد ز ارژنگ و دیو سپید؛	که شد کشته کولادِ غندی و بید.
	چو آن نامۀ شاه یکسر بخواند،	دو دیده به خونِ دل اندر نشاند.
	فرستاد پاسخ به کاوس کی،	که:«بی آبِ دریا، بٌوَد تیره می.
	مرا پایگه ز آنِ تو برتر است؛	هزاران هزارم فزون لشکر است.
	به هر سو که دارند زی جنگ روی،	نماند به سنگ اندرون رنگ و بوی.
1535	بیارم، کنون، لشکری شیرْفش؛	برآرم شما را سر، از خوابِ خٌوَش.
	ز پیلانِ جنگی هزار و دویست،	-که بارگاه تو یک پیل نیست-
	از ایران برآرم یکی تیره خاک؛	بلندی ندانند باز از مَغاک».
	چو بشنید فرهاد از او داوری،	بلندی و تندی و گٌندآوری،
	بیامد؛ بگفت آنچه دید و شنید؛	همه پردۀ رازِ پنهان درید؛
1540	چنین گفت:«کو ز آسمان برتر است؛	که رایش به رزم و به کین اندر است».
	چنین گفت کاوس با پیلتن،	«کز این ننگ، بگذارم این انجمن.
	تو را برد باید سویِ وی پیام،	که: "من برکشم تیغِ تیز از نیام".
	یکی نامه باید چو غرٌنده میغ؛	پیامی به کردار ِ برٌنده تیغ».
	چنین گفت رستم که:«من بنده ام؛	به فرمانِ تو بر زمین زنده ام.
1545	شوم، چون فرستاده ای، نزدِ اوی؛	به گفتار، خون اندر آرم به جوی».
	به پاسخ چنین گفت کاوسْ شاه،	که:«از تو فروزد نگین و کلاه.
	پیامی کجا تو گزاری دلیر،	بدرٌد دلِ پیل و چنگال ِ شیر».
	بفرمود تا رفت پیشش دبیر؛	سرِ خامه کرد او چو پیکانِ تیر.
	چنین گفت:«کاین گفتنِ نابکار،	نه خوب آید از مردمِ هوشیار.
1550	اگر سرکشی و فزونی نهی،	به فرمان نیایی بسانِ رهی،
	بیارم سپاه و تو را بشکرم؛	همه کشورت را همی بسپرَم.
	روان بد اندیشه دیوِ سپید	دهد کرگسان را به مغزت نوید».

واژه نامه:

1512-و1511- فرهاد:یکی از پهلوانان مازندرانی که در نبردهای ایرانیان با مازندرانیان شرکت                                      نداشته است.(ز پیکار بی رنج و بی بهر بود)

                           ذبیح الله صفا از میان شاهان اشکانی پنج تن به نام فرآتس راهمان                                          فٌرهات(پهلوی) و یا فرهاد(فارسی) می داند.(این فرهاد را با فرهاد ایرانی زمان                            کیخسرو نباید یکی دانست)

1513: جسته زبند: مانند گسسته لگام کنایه ای از نافرمان و سرکش(هم اکنون در مازندران                                    "اوسار گسیخته" (اوسار=افسار) به کار می رود)

1515: پولاد خای:کنایۀ ایما از جنگاور و دلیر

1515و1516- سست پایان و دوال پایان:این دو گروه در افسانه های ایرانی مرمانی نمادین که                          پاهای دراز و باریک و نرم دارند.

1524-ایچ:هیچ

1522-بٌروی:ابروی

1526-بیخته:افشانده و پاشیده

         دبیر: نویسنده

 بیت1528:استعاره تمثیلی از« پنهان شدن آفتاب و آمدن شب هنگام آرام خواب» تیره روزی  و نگونبختی و مرگ خواسته شده است.

1532-«بی آبِ دریا بٌود تیره می»

       آب دریا موجب باران می شود تا تاک انگور دهد. یعنی شاه مازندران به کاوس پاسخی درشت می دهد که هستیش در گرو وی است.

1534- رنگ و بوی: زیبایی و آراستگی برونی

1537- برآوردن تیره خاک: نابود کردن

         بلندی ندانند باز از مغاک: آبادیها را با خاک یکسان کردن

1538- داوری: در اینجا به معنی ستیز و ناسازی به کار رفته است

1546- نگین و کلاه: نماد شاهی

1548- خامه: قلم

          سر خامه کرد او چو پیکانِ تیر:تیز کردن قلم  و یا آمادگی برای نوشتن

1552- نوید دادن کرگساران به مغز: کنایه از مرگ او در آینده ای نزدیک