خوان هفتم : کشتن رستم دیوِ سپید را(1432-1497)

نگاره از شاهنامه بایسنقری

داستان را با صدای محسن م. ب از اینجا بشنوید

1432	وز آن جایگه، تنگ بسته کمر،	بیامد پر از کینه و جنگْ سر.
	چو رخش اندر آمد بدان هفت کوه،	بدان نرٌه دیوانِ گشته گروه،
	به نزدیکی آن غار و آن چَه رسید،	به گِرد اندرش، لشکرِ دیو دید.
1435	به اُولاد گفت :«آنچه پرسیدمت،	همه بر رهِ راستی دیدمت.
	کنون،چون گهِ کینه آمد فراز،	مرا راه بنمای و بگشای راز».
	بدو گفت اُولاد:«چون آفتاب،	شود گرم، دیو اندر آید به خواب.
	بر ایشان، تو پیروز گردی، به جنگ؛	تو را، یک زمان، کرد باید درنگ.
	ز دیوان نبینی نشسته یکی؛	جز از جاودان، پاسبان اندکی.
1440	بدان گه تو پیروز گردی مگر،	اگر یار باشدْت پیروز گر!»
	نکرد ایچ رستم به رفتن شتاب؛	بدان تا برآمد بلند آفتاب.
	سراپای اُولاد بر هم ببست،	به خَمٌ کمند؛ آنگهی برنشست؛
	بر آهیخت جنگی نهنگ از نیام؛	بغرٌید، چون رعد و برگفت نام.
	میانِ سپاه اندر آمد، چو گَرد؛	سر از تن ، به خنجر، همی دور کرد.
1445	ناِستاد پیش او در، به جنگ؛	نجستند با او کسی نام و ننگ؛
	وز آن جایگه، پیشِ دیوِ سپید،	بیامد دلی پر زبیم و امید.
	به کردارِ دوزخ یکی چاه دید؛	تنِ دیو از آن تیرگی، ناپدید.
	زمانی همی بود، در چنگْ تیغ؛	نبُد جایِ دیدار و جایِ گُریغ.
	چو دیده بمالید و مژگان بشست،	در آن چاهِ تاریک، لختی بجُست.
1450	به تاریکی اندر، یکی کوه دید؛	سراسر شده چاه از او ناپدید.
	به رنگِ شَبَه روی و چون شیرْ موی؛	جهان پر زپهنا و بالایِ اوی.
	سویِ رستم آمد، چو کوهی سیاه؛	از آهنْش، ساعد؛ وز آهن، کلاه.
	از او شد دلِ پیلتن پر نِهیب؛	بترسید؛ کآمد به تنگی نشیب.
	برآشفته بر سانِ پیلِ ژیان،	یکی تیغِ تیزش بزد بر میان.
1455	ز نیروی، رستم ز بالای، اوی،	بینداخت یک ران و یک پای، اوی.
	بریده، برآویخت با او به هم ،	چو پیلِ سرافراز و شیرِ دُژم.
	همی پوست کَنْد این از آن، آن از این؛	همی گِل شد از خون سراسر زمین
	به دل گفت رستم که:«امروز جان،	نخواهم همی بُرْد از این بد گمان».
	هم ایدون به دل گفت دیوِ سپید،	که:«از جانِ شیرین، شدم ناامید.
1460	گر ایدون که از چنگِ این اَژدها،	بریده پی و پوست، یابم رها،
	نه مهتر نه کهتر، به مازندران،	بمانم به جای از کران تا کران».
	بزد دست و برداشتش نرٌه شیر؛	به گردن برآورْد و افگنْد زیر.
	فرو برد خنجر؛ دلش بر درید؛	جگرْش از تنِ تیره بیرون کشید.
	همه غار، یکسر، تنِ کشته بود؛	جهان همچو دریایِ خون گشته بود.
1465	بیامد؛ ز اُولاد بگشاد بند؛	به فتراک؛ بربست یازانْ کمند
	به اولاد داد آن فسرده جگر؛	سویِ شاهْ کاوس، بنهاد سر.
	بدو گفت اُولاد:« کای نرٌه شیر!	جهان را، به تیغ، آوریدی به زیر.
	به شاهی، نویدِ تو دارد تنم،	چو زیر کمند تو شد گردنم.
	به چیزی که دادی دلم را امید،	همی باز خواهد امیدم نوید.
1470	به پیمان شکستن، نه اندر خوری؛	که شیرِ ژیان و بلند اختری».
	بدو گفت رستم که:«مازندران،	سپارم تو را، از کران تا کران.
	یکی کار پیش است و رنج دراز؛	که هم با نشیب است و هم با فراز:
	همی شاهِ مازندران را ز گاه	بباید ربودن، فگندن به چاه.
	سرِ دیو و جادو، هزاران هزار،	بیفگند باید به خنجر، ز بار.
1475	از آن پس، مگر خاک را بسپرم،	وگرنه ز پیمانِ تو نگذرم».
	رسید آنگهی نزدِ کاوسْ کی،	گَوِ گیتی افروزِ فرخنده پی.
	چنین گفت:«کای شاهِ دانش پذیر!	به مرگِ بد اندیش، رامش پذیر!
	دریدم جگرگاهِ دیوِ سپید؛	ندارد بدو شاه، از این پس، امید.
	ز پهلوش، بیرون کشیدم جگر؛	چه فرمان دهد شاهِ پیروزگر؟»
1480	بر او آفرین کرد فرخنده شاه،	که:« بی تو، مبادا نگین و کلاه!
	بر آن مام کو چون تو فرزند زاد،	نشاید جز از آفرین کرد یاد.
	مرا بخت از این هر دو فرٌختر است،	که پیلِ هزبرافکنم کهتر است».
	به چشمش چو اندر کشیدند خون،	شد آن تیرگی از دو دیده ش برون.
	نهادند زیر اندرش تخت عاج ؛	بیاویختند، از برِ عاج، تاج.
1485	نشست از برِ تختِ مازندران،	اَبا رستم و نامور مهتران؛
	چو توس و فریبرز و گودرز و گیو؛	چو رُهٌام و گرگین و بهرامِ نیو.
	بر این گونه، یک هفته،با رود و می	همی رامش آراست کاوسْ کی.
	به هشتم، نشستند بر زین همه:	جهانجوی و گردنکشان و رمه.
	همه برکشیدند گرزِ گران،	پراگنده در شهر مازندران.
1490	برفتند یکسر به فرمانِ کی،	چو آتش که برخیزد از خشکْ نَی.
	ز شمشیرِ تیز، آتش افروختند؛	همه شهر، یکسر، همی سوختند.
	به لشکر چنین گفت کاوسْ شاه،	که:«اکنون، مکافاتِ کرده گناه،
	چنانچون سَزا بُد، بدیشان رسید؛	ز کشتن همی، دست باید کشید.
	بباید یکی مردِ باهوش و سنگ،	کجا باز داند شتاب از درنگ؛
1495	شود نزدِ سالارِ مازندران؛	کند دلْش بیدار و مغزش گران».
	بدان رای، خشنود شد پورِ زال،	بزرگان که بودند با او همال:
	فرستادنِ نامه نزدیکِ اوی؛	برافروختن جانِ تاریکِ اوی.

واژه نامه

1434:چَه: چاه

1475: سپردن خاک

1449:گریغ: گریز

1475:سپردن خاک: کنایه ایما از مردن و در دل خاک آرمیدن

1486:فریبرز: این بیت نشان می دهد فریبرز پسر کاووس همراه شاه اسیر دیوان مازندران بوده است.

1494: گرانمایه با وقار

1495: گرانی مغز:خردمندی و دانایی-وارون سبک مغزی

 زینه(مرحله) های هفت گانه در سه سامانه نمادشناختی و باور شناختی در کنار هم:

	آیین مهری	پهلوانی	درویشی
1	سرباز	کشتن شیر	طلب
2	شیر	چیرگی بر تشنگی	عشق
3	کلاغ	کشتن اژدها	معرفت
4	شیر- شاهین	کشتن زن جادو	استغنا
5	پارسی	چیرگی بر اولاد	توحید
6	خورشید	کشتن ارژنگ دیو	حیرت
7	پدر	کشتن دیو سپید	فنا

آیی از