پند دادن زال کاوس را (985-1036)

داستان را از اینجا بشنوید

	همی رفت،پیش اندرون، زالِ زر؛	پسِ او، بزرگانِ زرٌین کمر.
985	چو کاوس را دید دستانِ سام	نشسته بر اورنگ بر، شادکام،
	به کَش کرده دست و سرافگنده پست،	همی رفت تا جایگاهِ نشست.
	چنین گفت:«کای کدخدای جهان!	سرافرازتر مهتر، اندر مِهان.
	چو تو تخت نشیند و افسر ندید؛	نه چون تختِ تو چرخِ گردان شنید.
	همه سال، پیروز بادی و شاد!	سرت پر زِ دانش، دلت پر زِ داد!
990	شهِ نامبردار بنواختش؛	برِ خویش، بر تخت بنشاختش.
	بپرسیدش از رنجِ راهِ دراز،	زِ گُردان و از رستم سرفراز،
	چنین گفت مر شاه را زالِ زر،	که:« نوِشه بزی، شاد و پیروز گر!
	همه شاد و روشن، به بخت تواند؛	برافراخته سر، به تختِ تواند».
	از آن پس، یکی داستان برگشاد؛	سخن های شایسته را درگشاد؛
995	که: «بر سر، مرا، روز چندی گذشت؛	سپهر از برِ خاکِ تیره بگشت.
	منوچهر شد ز این جهانِ فراخ،	وز او ، ماند ایدر بسی گنج و کاخ.
	همان زَو اَبا نوذرو کیقَباد؛	چه مایه بزرگان که داریم یاد!
	اَبا لشگر گُشن و گُندآوران،	نکردند آهنگِ مازندران؛
	که آن خانۀ دیو افسونگر است؛	طلسم است و بند است و جادوپرست.
1000	مر آن را، به شمشیر،نتوان گشاد؛	مده روز و رنج و دِرَم را به باد.
	هم آن را به نیرنگ نتوان شکست؛	به گنج و به دانش نیاید به دست.
	همایون ندارد کَس، به آنجا شدن؛	وز ایدر؛ کنون رای ِ رفتن زدن.
	سپه را بدان سو نباید کشید؛	زشاهان،کَس این رای هرگز ندید.
	گر این نامداران تو را کهترند،	چو تو بندۀ دادگر داورند.
1005	تو از خون ِ چندین سرِ نامدار،	زِ بهرِ فزونی درختی مکار،
	که بار و بلندیش نَفرین بود	نه آیین شاهانِ پیشین بُوَد».
	چنین پاسخ آورد کاوس باز:	«کز اندیشۀ تو نی ام بی نیاز؛
	ولیکن مرا از فریدون و جم،	فزون است مردی و فرٌ و درم.
	همان از منوچهر و از کیقباد،	که مازندران را نکردند یاد،
1010	سپاه و دل و گنج، افزونتر است؛	مرا زیر شمشیرِ تیز، اندر است.
	چو بر دانشی شد گشاده جهان	به آهن، چه داریم گیتی نِهان.
	شوَمشان یکایک به راه آورم؛	سرانشان زِ پروین به چاه آورم.
	اگر کَس نمانم به مازندران،	وگر بر نهم باژ و ساوِ گران.
	چنان زار و خوارند بر چشم من،	چه جادو چه مردان آن انجمن.
1015	به گوش تو آید خود این آگهی ،	کز ایشان شود رویِ گیتی تهی.
	تو با رستم،ایدر، جهاندار باش؛	نگهبان ایران و بیدار باش.
	جهان آفریننده یار من است؛	سرِ نرٌه دیوان شکار من است.
	گر ایدون که یارم نباشی به جنگ،	میفزای ما را، بدین در، درنگ».
	چو از شاه بشنید زال این سَخُن	ندید ایچ پیدا سرش را زِ بُن
1020	بدو گفت:«شاهیٌ و ما بنده ایم؛	به دلسوزگی با تو گوینده ایم.
	اگر داد گویی همی یا ستم،	به رای تو باید زدن گام و دَم.
	از اندیشه، من دل بپرداختم؛	سخن هر چه دانستم انداختم.
	نه مرگ از تنِ خویش بتوان سپوخت؛	نه چشم جهان کس، به سوزن بدوخت.
	به پرهیز، هم کَس نجست از نیاز؛	جهانجوی از این سه نیابد جواز.
1025	رَوشن جهان بر تو فرخنده باد!	مبادا که پند من آیدت یاد!
	پشیمان مبادی زِ کردار خویش!	به تو باد روشن، دل و دین و کیش!»
	سبک، شاه را زال پَدرود کرد؛	دل، از رفتنِ شاه، پر دود کرد.
	برون آمد از پیشِ کاوس شاه،	شده تیره بر چشم او هور و ماه.
	برفتند با او بزرگانِ نیو،	چو توس و چو گودرز و بهرام و گیو.
1030	به زال آنگهی گیو گفت:«از خدای،	همی خواهم آن کو بُوَد رهنمای.
	به جایی که کاوس را دسترس	نباشد، نداریم او را به کَس.
	ز تو دور بار آز و مرگ و نیاز!	مباداد به تو دستِ دشمن دراز!
	به هر سو که آییم و بیم و رویم،	جز از آفرینت سخن نشنویم.
	پس از کردگار جهان آفرین،	به تو دارد اومید ایران زمین.
1035	زِ بهرِ گَوان رنج برداشتی؛	چنین راهِ دشخوار بگذاشتی».
	سراسر گرفتندَش اندر کنار؛	رهِ سیستان را بر آراست کار.

واژه نامه

986- به کش کرده دست و سرافکنده پست: کنایه های فعلی ایما از بزرگداشت و احترام

992- نوشه: جاوید و بی مرگ

993- برافراخته سر: نازان و ارجمند

994- در گشاد:آغاز نهادن

995- گشتن سپهر:سپری شدن روزگار

998- گُشن

        گُندآوران

999- بند-:نیرنگ و افسون

       جادو پرست: جادوگر- پرستیدن در شاهنامه ، ورزیدن و به انجام رساندن است.

1004- داور: کنایه ایما از آفریدگار که کردارهای نیک و بد بندگان را می سنجد و آنان را کیفر و پاداش می دهد.

1011-دانشی:دانشور -دانا

         آهن : ابزار آهنین

         نهان: نهان داشتن - فرو گذاشتن

1012-به راه آورم:از گمراهی رهانیدن

         پروین: خوشۀ پروین-بلندی- پروین نماد بلندی-سرانشان زپروین به چاه آورم: از بلندی و ارجمندی به خواری و پستی بردن

1013-:اگر: در اینجا به معنی یا

         ساو: باج و خراج

1023- سپودخت: دور گردانیدن

         نه مرگ از تن خویش بتوان سپوخت/ نه چشمِ جهان کس، به سوزن ، بدوخت.

        آدمی با هیچ ترفند . نیرنگی ، نمی تواند خویشتن را از چشمِ جهان نهان بدارد.

1027- پردود کردن:نگرانی و اندوه

1028-شده تیره بر چشم او هور و ماه: رنج و درد بسیار

1031- کَس نداشتن: به هیچ گرفتن و آدمی نشمردن

1036- را در اینجا به معنی برای