کیکاوس پادشاهی کیکاوس (886-983)

عکس از فرناز

 داستان را از اینجا گوش کنید(فلورا)

پادشاهی کیکاوس 

886	درختِ برومند چون شد بلند،	گر ایدون که آید بر او بر گزند،
	شود برگ پژمرده و بیخ سست،	سرش سویِ پستی گراید درست.
	چو از جایگه بگسلد پایِ خویش،	به شاخِ نو آیین دهد جایِ خویش؛
	مر او را سپارد گل و برگ و باغ؛	بهاری به کردار روشن چراغ.
890	اگر شاخِ بد خیزد از بیخِ نیک،	تو با بیخ، تندی میاغاز، وِیک.
	پدر چون به فرزند مانَد جهان،	کند آشکارا بر او بر نهان،
	گر او بفگند فرٌ و نامِ پدر،	تو بیگانه خوانش، مخوانش پسر.
	گر او گم کند راهِ آموزگار،	سَزد گر جفا بیند از روزگار.
	چنین است رسم سرای کَهُن	سرش هیچ پیدا نبینی ز بُن.
895	چو رسم بدش باز یابد کسی،	نخواهد که مانَد بدو دربسی.
	چو کاوس بگرفت گاهِ پدر،	مر او را جهان بنده شد سر به سر.
	ز هر گونه ای گنجِ آگنده دید،	جهان سر به سر پیش خود بنده دید.
	همان تخت و هم طوق و هم گوشوار؛	همان تاجِ زرٌین، زبرجد نگار.
	همان تازی اسپاِن آگنده یال؛	به گیتی، ندانست خود را همال.
900	چنان بُد که در گلشنِ زرنگار،	همی خورد روشن میِ خوشگوار.
	یکی تختِ زرٌین؛ بلورینش پای؛	نشسته، بر او بر، جهان کد خدای.
	ابا پهلوانانِ ایران به هم،	همی رای زد شاه بر بیش و کم.
	چو رامشگری، دیو زی پرده دار	بیامد که خواهد بر شاه بار.
	چنین گفت:« کز شهرِ مازندران،	یکی خوشنوازم، ز رامشگران.
905	اگر درخورم بندگی شاه را،	گشاید برِ تختِ او راه را».
	برفت از پسِ پرده سالارِ بار؛	خرامان بیامد برِ شهریار.
	بگفتش:« سراینده ای بر در است،	ابا بربط و نغز رامشگر است».
	بفرمود تا پیشِ او خواندند؛	درون رفت و در پیش، بنشاندند.
	به بربط، چو بایست، بر ساخت رود؛	بر آورد مازندرانی سرود،
910	که:« مازندران، شاه را، یاد باد!	همیشه بر و بومش آباد باد!
	که در بوستانش همیشه گل است؛	به کوه اندرون، لاله و سنبل است.
	هوا خوشگوار و زمین پرنگار؛	به گرم و به سردش، همیشه بهار.
	نوازنده بلبل به باغ اندرون؛	گرازنده آهو به راغ اندرون.
	همیشه نیاساید از جست و جوی؛	همه ساله هرجای رنگ است و بوی
915	گلاب است گویی به جویش روان؛	همی شاد گردد ز بویش روان.
	دی و بهمن و آذر و فورَدین،	همیشه پر از لاله بینی زمین.
	همه ساله، خندان لبِ جویبار؛	به هر جای، بازِ شکاری به کار.
	سراسر، همه کشور آراسته،	ز دیبا و دینار، وز خواسته.
	بتانِ پرستنده با تاجِ زر؛	همه نامداران به زرین کمر».
920	چو کاوس بشنید از او این سَخُن،	یکی تازه اندیشه افگند بُن.
	دل رزم جویش ببست اندر آن	که لشکر کشد سوی مازندران.
	چنین گفت با سرفرازانِ رزم،	که:« ما سرنهادیم یکسر به بزم.
	اگر کاهلی پیشه گیرد دلیر،	بگردد بر او دشمن پست چیر.
	من، از جمٌ و ضحٌاک و از کیقباد،	فزونم به بخت و فزونم به داد.
925	فزون بایدم زآنِ ایشان هنر؛	جهانجوی باید سرِ تاجور».
	سخن چون به گوشِ بزرگان رسید،	از ایشان، کس این رای فرخ ندید.
	همه زرد گشتند و پُرچین بُروی؛	کسی جنگِ دیوان نکرد آرزوی.
	کسی راست پاسخ نیارَست کرد؛	نهانی، بُدیشان غم و بادِ سرد.
	چو توس و چو گودرزِ گشواد گیو ؛	چو خُرٌاد و گرگین و شاپورِ نیو،
930	به آواز، گفتند:« ما کهتریم؛	زمین جز به فرمان تو نسپرَیم».
	وز آن پس، یکی انجمن ساختند؛	ز گفتار او، دل بپرداختند.
	نشستند و گفتند یک با دگر،	که:« از بخت، مارا چه آمد به سر!
	اگر شهریار این سخنها که گفت	به می خوردن اندر، نخواهد نهفت،
	ز ما و از ایران بر آمد هلاک؛	نماند، بر این بوم و بر ،آب و خاک؛
935	که جمشیدِ با تاج و انگشتری،	به فرمانِ او مرغ و دیو و پری،
	زمازندران یاد هرگز نکرد؛	نجُست از دلیرانِ دیوان نبرد.
	فریدون پر دانش و پر فسون، اگر شایدی بردن این بَد سر،	همین را روانش نبُد رهنمون.  به مردیٌ و گنج و به نام و هنر،
	بُدی چاره گر جانِ هرکس بدین	که این بَد بگردد ز ایران زمین».
940	چنین گفت پس توس با مهتران،	که:« ای رزم دیده دلاور سران!
	مر این بند را چاره، اکنون،یکی است؛	بسازیم و این کار دشوار نیست.
	هیونی تکاور برِ زالِ سام،	بباید فرستاد و دادن پیام،
	که:گر گِل به سر داری،اکنون مشوی؛	یکی تیز کن مغز و بنمای روی"؛
	مگر کو گشاید یکی پندمند	سخن، بر دلِ شهریار بلند!
945	بگوید که:" این، اهرمن داد یاد؛	درِ دیو هرگز نباید گشاد"؛
	مگر زالش آرَد از این گفته باز!	وگرنه، سرآید نشیب و فراز».
	سخنها ز هرگونه بر ساختند؛	هَیونی تگاور برون تاختند.
	دونده همی تاخت تا نیمروز؛	چو آمد برِ زالِ گیتی فروز،
	چنین داشت از نامداران پیام،	که:«ای نامور، با گهر پورِ سام!
950	یکی کار پیش آمد اکنون شگفت،	که از یادش اندازه نتوان گرفت.
	بدین کار  گر تو نبندی کمر،	نه تن ماند ایدر، نه بوم و نه بر.
	یکی شاه را بر دل اندیشه خاست؛	بپیچیدش آهِرمَن از راهِ راست.
	به رنجِ نیاکانش، از باستان،	نخواهد همی بود همداستان.
	همی گنجِ بی رنج بگزایدش؛	همی گاهِ مازندران بایدش.
955	اگر هیچ سر خاری از آمدن،،	سپهبَد همی زود خواهد شدن.
	همه رنجِ تو داد خواهد به باد،	که برُدی، به آغاز، با کیقَباد.
	تو، با رستمِ شیر ناخورده سیر،	میان را ببستی چو شیرِ دلیر؛
	کنون آن همه باد شد، پیش اوی؛	بپیچید جانِ بد اندیشِ اوی».
	چو بشنید دستان، بپیچید سخت؛	که شد زرد برگِ کَیانی درخت.
960	همی گفت:«کاوس خودکامه مَرد،	نه گرم آزموده، ز گیتی، نه سرد.
	کسی کو بُوِد در جهان پیشگاه	بر او بگذرد سال و خورشید و ماه،
	که مانده است کز تیغِ او در جهان،	نلرزید یکسر کِهان و مهان؟
	نباشد شگفت ار به من نگرود؛	شوم خسته، گر پند من نشنود؛
	ور این رنج آسان کنم بر دلم،	از اندیشۀ شاه دل بگسلم،
965	نه از من پسندد جهان آفرین،	نه شاه و نه گُردان ایران زمین.
	شوم؛گویمش هرچه دانم زپند           ؛	ز من گر پذیرد بُوَد سودمند؛
	وگر تیز گردد، گشاده است راه؛	تهمتن هم ایدر بُوَد با سپاه».
	پر اندیشه بود، آن شبِ دیریاز؛	چو خورشید بنمود تاج از فراز،
	کمر بست و بنهاد سر سوی شاه؛	بزرگان برفتند با او به راه.
970	خبر شد به توس و به گودرز و گیو؛	به بهرام و گرگین و رُهٌامِ نیو،
	که:« دستان به نزدیکِ ایران رسید؛	درفشِ همایونش آمد پدید».
	پذیره شدندش سرانِ سپاه،	سری کو کَشد پهلوانی کلاه.
	چو دستانِ سام اندر آمد به تنگ،	پیاده شدندش همه بیدرنگ.
	بر او، سرکشان آفرین خواندند؛	سویِ شاه با او همی راندند.
975	بدو گفت توس:«ای گَوِ سرفراز!	کشیدی چنین رنجِ راهِ دراز؛
	ز بهرِ بزرگانِ ایران زمین،	بر آسایش این رنج کردی گُزین.
	همه سر به سر، نیکخواه توایم؛	ستوده، به فرٌ کلاهِ تو ایم».
	بدان نامداران چنین گفت زال،	که:«هرکس که او را نفرسود سال،
	همه پندِ پیرانش آید به باد؛	از آن پس، دهد چرخِ گردانش داد.
980	نشاید که گیریم از او پند باز؛	که از پندِمان نیست او بی نیاز
	ز پند و  خِرَد گر بگردد سرش،	پشیمانی آید ز گیتی برش».
	به آواز گفتند:« ما با تویم،	ز تو بگذرد، پندِ کس نشنویم.
	همه یکسره، نزدِ شاه آمدند؛	برِ نامور تاج و گاه آمدند.

واژه نامه

886-درخت برومند: کیقباد

878- شاخ نو:  آیین: کیکاوس

890: ویک: وای بر تو

892-امروز با این مثل پسر کو ندارد نشان از پدر/ تو بیگانه خوانش، مخوانش پسر

898- زبرجد:گوهری سبزفام -گونه ای از زمرد

899-آگنده یال: نیرومند - فربه

901: جهان کدخدای:کاوس

903-زی:به سوی

   بار: آمدن به نزد شاه

904- مازندران- مازنه در اوستا- به مازندران طبرستان نیز می گفتند- طبرستان- تپورستان-سرزمین تپور(یکی از تیره هایی که در این سرزمین می زیسته اند)

909-چو بایست: بدان سان که بایسته بود

  رود:زه و تاری که بر سازها می کشند

بربط: نوعی ساز

912: به گرم کنابه ای ایما از تابستان و به سرد از زمستان

916: دی: از ستاک دا به معنی دادن و آفریدن

        آذر:در پهلوی آتور به معنی آتش

917-لب:کرانه

918-خواسته: دارایی

919- پرستنده:خدمتگزار

922- سرنهادن: فرمان بردن

925-هنر من باید از ایشان بیشتر باشد و تاجور باید به سر جهانجوی باشد

927- پرچین بروی:اندوه بسیار

بروی: ابرو

928-بُدیشان:آنان را بُد

931- پرداختن دل:اندوه و رنج بسیار- امروزه:خالی شدن دل

942- هیونی تگاور: پیک هیون سوار

        هیون: اسب یا شتر بزرگ

943- نشستن گل به سر: شتاب بسیار در کار خواسته شده است

945-در گشادن:روی آوردن و به سراغ رفتن

950- اندازه گرفتن:سنجیدن و قیاس کردن

951- ایدر: اینجا

954:هوسبازی و کامکاری کاوس- کاوس از آسایش و گنج بی رنج دلخسته و آزرده شده است.

955-سر خاراندن: درنگ ورزیدن

   سپهبد:کاوس

957-رستم شیر ناخورده: کم سن و سال و کودک

958- بپیچید: نا ارام شد

959- درخت: تیره و تبار

961- گذشتن خورشید و ماه:گذر زمان