رفتن رستم به کوه سپند و دو داستان دیگر

 رفتن رستم به کوه سپند(بخش اول)

 رفتن رستم به کوه سپند(بخش دوم) 

پیروزی نامه نوشتن رستم به زال  

نامه زال به سام  

از شاهنامه به کوشش دکتر پرویز اتابکی 
بازخوانی :توسط غلامعلی امیر نوری 

 

 رفتن رستم به کوه سپند

	چو بشنید رستم، برآراست کار؛	چنانچون  بُوَد در خور کارزار.
75	به بارِ نمک در، نهان کرد گرز،	برافراخته پهلوی یال و برز.
	ز خویشان تنی چند با خود ببرد،	کسانی که بودند هشیار و گرد.
	به بارِ شتر در، سلیح گَوان	نهان کرد آن نامور پهلوان.
	لب از چارۀ خویش در خَندخند،	چنین تازنان تا به کوه سپند،
	رسید و ز کُه دیدبانش بدید؛	به نزدیک سالار مهتر دوید.
80	بدو گفت :«کآمد یکی کاروان	به نزدیک دژ با بسی ساروان.
	گمانم که باشد نمک بارشان،	اگر پرسدم مهتر از کارشان.»
	فرستاد مهتر یکی را دوان،	به نزدیکی مهتر کاروان.
	بدو گفت:«بنگر که تا چیست بار؛	بیا و مرا آگهی ده ز کار.»
	فرود آمد از دژ فرستاده مرد؛	برِ رستم آمد به کردارِ گرد.
85	بدو گفت:«کای مهتر کاروان!	مرا آگهی ده ز بار نهان
	بدان تا به نزدیکِ مهتر شوم	بگویم چنانچون ز تو بشنوم.»
	به پاسخ چنین گفت رستم بدوی،	که:«رَو نزد آن مهترِ نامجوی؛
	چنین گویش از گفتِ ما یک به یک	که:در بارشان است یکسر نمک.»
	فرستاده برگشت و آمد فراز،	به نزدیک آن مهتر سرفراز.
90	«یکی کاروان است – گفتا:تمام،	نمک بارشان است ای نیکنام!»
	چو بشنید مهتر، برآمد زجای؛	لبش گشت خندان و شادی فزای.
	بفرمود تا در گشادند باز؛	بدان تا شود کاروان بر فراز.
	چو آگاه شد رستم جنگجوی،	ز پستی به بالا نهادند روی.
	چو آمد به نزدیک دروازه تنگ،	پذیره شدندش همه بیدرنگ.
95	چو رستم به نزدیک مهتر رسید،	زمین بوس کرد؛ آفرین گسترید.
	ز بارِ نمک برد پیشش بسی؛	همی آفرین خواند بر هر کسی .
	بدو گفت مهترکه:«جاوید باش؛	چو تابنده ماه و چو خورشید باش.
	پذیرفتم و نیز دارم سپاس؛	اَبا نیکدل پورِ گیتی شناس.»
	در آمد به بازار مرد جوان ؛	بیاورد با خویشتن کاروان.
100	ز هر سو بر او گرد شد انجمن،	چه از خرد کودک ، چه از مرد و زن.
	یکی داد جامه یکی زرٌ و سیم؛	خریدند و بردند بی ترس و بیم.
	چو شب تیره شد رستم تیز چنگ	بر آراست با نامدارانِ جنگ.
	سوی مهتر باره آورد روی،	پسِ او دلیران پرخاشجوی.
	چو آگاه شد کوتوال حصار،	بر آویخت با رستمِ نامدار.
105	تهمتن یکی گرز زد بر سرش،	که زیر زمین شد تو گفتی سرش.
	همه مردم دژ خبر یافتند؛	سویِ رزمِ بد خواه بشتافتند.
	شب تیره و تیغ رخشان شده؛	زمین  همچو لعل بدخشان شده.
	ز بس دار و گیر و ز بس موج خون،	تو گفتی شبق ز آسمان شد نگون.
	تمهتن به گرز و به تیغ و کمند؛	سران دلیران سراسر بکَند.
110	چو خورشید از پرده بالا گرفت،	جهان از ثَری تا ثرٌیا گرفت،
	به دژ در، یکی تن نبُد زآن گروه؛	چه کشته،چه از رزم گشته ستوه.
	دلیران به هر گوشه بشتافتند؛	بکشتند مر هر که را یافتند.
	تهمتن یکی خانه از خاره سنگ،	بر آورده دید اندر آن جای تنگ؛
	یکی در از آهن در او ساخته؛	مهندس بر آن گونه پرداخته.
115	بزد گرز و افگند در را زجای ؛	پس آنگه سوی خانه بگذارد پای .
	یکی گنبد از ماه بفراشته؛	به دینار سرتاسر انباشته.
	فرومانده رستم چو زان گونه دید؛	ز راه شگفتی لب اندر گَزید.
	چنین گفت با نامور سرکشان:	«کز این گونه هرگز که دارد نشان؟!
	همانا به کان اندرون زر نماند؛	به دریا درون نیز گوهر نماند؛
120	کز این سان همی ز او بر آورده اند؛	بدین جایگه در، بگسترانده اند.»
	پیروزی نامه نوشتن رستم به زال

	یکی نامه بنوشت نزدِ پدر،	زکار و زکردار خود، در به در:
	«نخست آفرین کرد بر خداوند هور؛  خداوند ناهید و بهرام ومهر؛	خداوند مار و خداوند مور؛  خداوند این برکشیده سپهر؛
	وز او آفرین بر سپهدار زال؛	یل زابلی ، پهلوِ بی همال؛
125	پناه گوان، پشت ایرانیان؛	فرازندۀ اختر کاویان؛
	نشاننده شاه و ستاننده گاه؛	روان گشته فرمانش، چون هور و ماه
	به فرمان رسیدم به کوه سپند؛	چه کوهی؟ به سانِ سپهری بلند!
	به پایانِ آن کُه فرود آمدم؛	همانگه ز مهتر درود آمدم.
	به فرمان مهتر برآراستم؛	بر آمد بر آن سان که من خواستم.
130	شب تیره با نامداران جنگ،	به دژ در، یکی را ندادم درنگ؛
	چه کشته، چه خسته، چه بگریخته،	ز تن سازِ کینه فرو ریخته.
	همانا ز خروار پانصد هزار،	بُوَد نقرۀ ناب و زرٌ عیار.
	ز پوشیدنیٌ و زگستردنی؛	ز هر چیز کان باشد آوردنی،
	همانا شمارش نداند کسی،	ز ماه و ز روز ار شمارد بسی.
135	کنون تا چه فرمان دهد پهلوان؛	که فرخنده تن باد و روشن روان!»
	فرستاده آمد چو باد دمان؛	رسانید نامه برِ پهلوان.
	چو برخواند نامه سپهدار، گفت	که:«با نامور آفرین باد جفت!»
	ز شادی چنان شد دل پهلوان	تو گفتی که خواهد شد از سر جوان.
	یکی پاسخِ نامه افکند بُن؛	بگفته ، در او در، فراوان سَخن.
140	سر نامه بود آفرینِ خدای؛	دگر گفت:«کآن نامۀ دلگشای،
	به پیروز بختی، فرو خواندم؛	ز شادی، بر او جان بر افشاندم.
	ز تو، پورِ شایسته ز این سان نبرد	سزد؛ ز آنکه هستی هشیوار مرد.
	روان نریمان برافروختی؛	چو دشمنش را جان و تن سوختی.
	چو نامه بخوانی، سبک برنشین؛	که بی روی تو هستم اندوهگین.
145	از اشتر همانا هزاران هزار،	به نزدت فرستادم از بهرِ بار.
	شتر بار کن، زآنکه باشد گزین؛	پس آنگه به دژ در زن آتش به کین.
	چو نامه به نزد تهمتن رسید،	فرو خواند و ز او شادمانی گزید.
	ز هر چیز کان بود شایسته تر،	ز مٌهر و ز تیغ و کلاه و کمر؛
	هم از لو لو و گوهر شاهوار؛	هم از دیبهِ چین سراسر نگار،
150	گزید و فرستاد زی پهلوان؛	همی شد، به راه اندرون، کاروان.
	به کوه سپند آتش اندر فگند؛	که دودش بر آمد به چرخ بلند؛
	وز آن جای برگشت، دل شادمان؛	همی شد،به ره بر ، چو باد دمان.
	چو آگاه شد پهلوِ نیمروز،	که آمد سپهدار گیتی فروز،
	پذیره شدن را بیاراستند؛	همه کوی و برزن بپیراستند.
155	بر آمد خروشیدن کرٌنای،	همان سنج، با بوق و هندی درای.
	همی شد، به راه اندرون، زال زر	شتابان به دیدار فرٌخ پسر.
	تهمتن چو روی سپهبد بدید،	فرود آمد و آفرین گسترید.
	سپهدار فرزند را در کنار،	گرفت و بفرمود کردن نثار؛
	وزآنجا به ایوان دستانِ سام.	بیامد سپهدار جوینده کام.
160	به نزدیک رودابه آمد پسر؛	به خدمت نهاد از بر ِ خاک سر.
	ببوسید مادر دو یال و برش؛	همی آفرین خواند بر پیکرش.
	نامه ی زال به سام
	به مژده، به نزدیکِ سام سوار،	فرستاد نامه یلِ نامدار.
	به نامه درون سراسر نیک و بد،	نموده بدان پهلوِ پر خرد.
	همی داد با نامه هدیه بسی؛	به نزد سپهدار کردش گٌسی.
165	چو نامه برِ سامِ نیرم رسید،	زشادی رٌخش همچو گل بشکفید.
	بیاراست بزمی چو خرٌم بهار	ز بس شادمانی، گَو نامدار.
	فرستاده را خلعت و یاره داد؛	ز رستم همی داستان کرد یاد.
	نوشت آنگهی پاسخ نامه باز،	به نزدیک فرزندِ گردنفراز.
	به نامه درون گفت:«کز نرٌه شیر،	نباشد شگفتی که باشد دلیر.
170	همان بچٌۀ شیرِ ناخورده شیر	ستاند یکی موبدی تیز ویر.
	مر او را در آرد میان گروه،	چو دندان بر آرد، شود زو ستوه.
	اَبی آنکه دیده است پستان مام،	به خوی پدر باز گردد تمام.
	عجب نیست از رستم نامور	که دارد دلیری چو دستان پدر،
	که هنگام گردیٌ و گند آوری	از او شیر خواهد همی یاوری.»
175	چو نامه به مٌهر اندر آورد گٌرد،	فرستاده را خواند و او را سپرد.
	فرستاده آمد برِ زال زر،	اَبا خلعت و نامۀ نامور.
	از او شادمان شد دل پهلوان،	ز کردار آن نو رسیده جوان.
	جهان ز او پر اومید شد یکسره،	ز روی زمین تا به برجِ بره.

 

104 – کوتوال: دژدار، نگه‌دارنده قلعه و شهر را گویند. برخی گویند این لغت هندی است و پارسیان استعمال کرده‌اند، چه کوت به هندی قلعه است.

110- ثری: زمین، خاک 

170 – ویر: هوش، ادراک